Suwalczanie 300-lecia
Za rok jubileusz 300-lecia naszego miasta. Z tej okazji na łamach „DwuTygodnika Suwalskiego” przybliżamy postaci nieżyjących suwalczan, które wywarły znaczący wpływ na życie naszego miasta i kraju. Skupiamy się na suwalskich wątkach w ich życiu i używamy współczesnego nazewnictwa np. ulic, tak by ułatwić lekturę naszym Czytelnikom.
Publikowane teksty nie mają charakteru naukowego, lecz raczej stanowią zapis pamięci historycznej. A wszystko po to, by na 100-lecie wyzwolenia Suwałk ogłosić wśród Czytelników „DwuTygodnika Suwalskiego” plebiscyt na Suwalczanina 300-lecia. Dotąd przypomnieliśmy kilkanaście wybitnych suwalczanek i suwalczan. Tym razem wspomnimy postać prezydenta Suwałk, który pomagał suwalskim bezrobotnym i rozwijał miasto w trudnych czasach kryzysu ekonomicznego oraz „rozbitka wojennego” – bibliotekarkę, której setną rocznicę urodzin obchodzimy w tym roku.
Wawrzyniec Gałaj
Działacz społeczny i polityczny Suwałk okresu międzywojennego; prezydent Suwałk, który w latach największego światowego kryzysu pomagał suwalskim bezrobotnym.
Urodził się 21 lipca 1879 r. (lub 1880 r.) we wsi Hulanka k. Kutna.
W Suwałkach zamieszkał ok. 1906 r. (wg „Suwałki – miasto nad Czarną Hańczą”). W 1918 r. był właścicielem niewielkiego zakładu fryzjerskiego, który prowadził z żoną Cecylią. W listopadzie 1918 r. wszedł w skład Tymczasowej Rady Obywatelskiej Suwalszczyzny jako reprezentant Polskiej Partii Socjalistycznej. W grudniu 1918 r. był w składzie Tymczasowej Rady Miejskiej, a w 1920 r. objął funkcję wiceprzewodniczącego Rady. Z funkcji zrezygnował na początku 1921 r. i przeszedł z rekomendacji PPS na stanowisko wiceprezydenta Suwałk. Założył Powiatowe Koło Związku Inwalidów Wojennych RP, był przewodniczącym Zarządu Oddział Związku Strzeleckiego, Cechu Fryzjerów Chrześcijan i Żydów, Klubu Robotniczego, był przywódcą PPS i przewodniczącym Rady Klasowych Związków Zawodowych.
Po wyborach w 1927 r. został prezydentem Suwałk, który musiał zmagać się ze skutkami ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego. Na przełomie lat 20- i 30-tych XX wieku w Suwałkach panowało bardzo wysokie bezrobocie. Tak tamten czas w „Biografiach suwalskich” opisał Henryk Majecki: „W. Gałaj dążył do zmniejszenia jego rozmiarów, organizując roboty publiczne. Wymagało to znacznych środków pieniężnych, które uzyskiwał drogą zaciągania kredytów, innych możliwości bowiem nie było. Za zasługi
w zwalczaniu bezrobocia otrzymał w 1932 r. pisemne podziękowanie od władz wojewódzkich. Nie przeszkodziło to później, przeciwnikom politycznym Gałaja z obozu rządowego, sformułować zarzutu prowadzenia rozrzutnej gospodarki finansowej miasta.”
To właśnie za prezydentury W. Gałaja wybudowano elektrownię miejską przy ul. Sejneńskiej (przy przejeździe kolejowym) rozpoczęła się budowa Szkoły Podstawowej nr 2 im. A. Piłsudskiej (jej budowa zakończyła się w 1935 r.). Utracił stanowisko w kwietniu 1934 r. i został zastąpiony przez zarządcę komisarycznego miasta. W tym czasie wiele polskich samorządów miało problemy finansowe, a w miastach pojawiali się zarządcy komisaryczni. Takim komisarzem w Warszawie był Stefan Starzyński.
W „Biografiach suwalskich” H. Majecki opisał ówczesne wydarzenia w Suwałkach: „W nowych wyborach do rad miejskich w 1934 r. rozpoczęto kampanię propagandową przeciwko kierowanemu przez socjalistów Magistratowi miasta oraz osobiście przeciwko Gałajowi. Wysuwano zarzuty złej gospodarki finansowej, a nawet nadużyć. Przeprowadzone badania nie wykazały żadnych nadużyć, a chociaż wzrosło zadłużenie miasta, to jednak zaciągnięte kredyty zaowocowały zwiększeniem majątku miasta… W. Gałaj utrzymał jednak mandat radnego, jak również zakończył karierę na stanowisku prezydenta miasta z nieposzlakowaną opinią i autorytetem osobistym.”
Wawrzyniec Gałaj zmarł 26 września 1934 roku w Suwałkach.
Jadwiga Towarnicka
W tym roku minie 100 lat od urodzin suwalskiej bibliotekarki, nauczycielki, działaczki kulturalnej i „rozbitka wojennego”, która znacznie przyczyniła się do tego, że książki „zbłądziły pod strzechy” na Suwalszczyźnie i w Suwałkach.
Urodziła się 28 lipca 1919 r. w Augustowie w rodzinie Jana i Petroneli Kolendo. Jej młodszy brat Edward zginął w Powstaniu Warszawskim. Wczesną młodość spędziła w Białymstoku, gdzie zdała maturę. Studia w warszawskiej Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego przerwała wojna. W stolicy wyszła za mąż za Tadeusza Towarnickiego i urodziła dziecko. Jej mąż (pseud. Naprawa, de Vran) był ranny tuż po rozpoczęciu Powstania Warszawskiego i zmarł już 1 sierpnia 1944 r. Po upadku Powstania Warszawskiego wraz z malutkim synkiem Andrzejem J. Towarnicka ewakuowała się do Pruszkowa.
3 maja 1945 r. przyjechała do Suwałk. Tak w końcu lat 60-tych wspominała tamten moment: „Czy zatrzymał mnie urok suwalskich lasów i jezior? W pewnym stopniu tak, ale chyba najbardziej to, że razem z miastem, z całym powiatem, ze wszystkimi jego mieszkańcami prawie od pierwszych dni uczestniczyłam w odbudowie zniszczeń i wprowadzaniu na tę ziemię nowego. Gdy po kilku latach pobytu na Suwalszczyźnie kuszono mnie pracą w Warszawie, a potem w Białymstoku, żal mi było rzucać to wszystko, co na moich oczach tu wyrosło, zmieniło się, wypiękniało, a w co włożyłam trochę pracy i zapału… Czy mogłam bez żalu rzucić ziemię, która mnie, rozbitka wojennego, przygarnęła…”
Najpierw uczyła w jednoklasowej szkole podstawowej w Czarnem niedaleko Filipowa, a potem kolejne pięć lat przepracowała w suwalskim Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum Ogrodniczym (późniejszym Państwowym Liceum Ogrodniczym I Stopnia), gdzie uczyła biologii, botaniki, chemii i zoologii, a także pełniła funkcję wicedyrektora szkoły.
1 listopada 1951 r. podjęła pracę jako kierownik Powiatowej Biblioteki Publicznej w Suwałkach, a po połączeniu bibliotek: powiatowej i miejskiej, objęła stanowisko kierownika tejże placówki. Od lipca 1975 r. pełniła funkcję wicedyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwałkach.
Przez niemal 29 lat była związana z suwalskim bibliotekarstwem. Była autorką licznych wystaw popularyzujących kulturę regionu. Dzięki jej zaangażowaniu rozbudowano sieć biblioteczną w powiecie, a następnie w województwie suwalskim.
J. Towarnicka działała we władzach Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i w Stowarzyszeniu Społeczno-Kulturalnym „Suwalszczyzna”, Suwalskim Towarzystwie Kultury. Współpracowała z „Kontrastami”, współorganizowała teatrzyk lalkowy „Wigraszek”. Jej osobiste zaangażowanie przyczyniło się do wybudowania w 1963 r. nowej siedziby suwalskiej biblioteki przy ul. Noniewicza (obecnie budynek Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej).
Jadwiga Towarnicka zmarła 23 lipca 1986 r. Została pochowana w grobie rodzinnym na suwalskim cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej. Jej imię otrzymała sala oświatowa Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwałkach.
