Suwalskie Archiwum Państwowe przygotowało interesującą wirtualną wystawę Sąd Powiatowy wzywa zaginionego […]. Źródła archiwalne o ofiarach Obławy Augustowskiej (z akt sądowych ze zbiorów Archiwum Państwowego w Suwałkach). Wystawę można obejrzeć pod linkiem:
http://cms.suwalki.ap.gov.pl/sad-powiatowy-wzywa-257.htm lub http://www.suwalki.ap.gov.pl/ zakładka
Wirtualna wystawa poświęcona ofiarom Obławy Augustowskiej
Tak o niej pisze dyrektor AP w Suwałkach Tadeusz Radziwonowicz :
Sąd Powiatowy wzywa zaginionego, aby w terminie 3 miesięcy od ukazania się tego ogłoszenia zgłosił się w wymienionym Sądzie, gdyż w przeciwnym razie może być uznany za zmarłego, wszystkie zaś osoby, które mają wiadomości o zaginionym, aby w wymienionym terminie podały je Sądowi.
Wezwania takiej i zbliżonej doń treści co pewien czas można było przeczytać w drugiej połowie lat 50-tych i pierwszej połowie lat 60-tych ubiegłego stulecia w siedzibach prezydiów gromadzkich i miejskich rad narodowych powiatów augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego, a także w Sądach Powiatowych w Augustowie i Suwałkach. Te standardowe monity były wydrukowane w ogłoszeniach, informujących o wszczęciu postępowania o uznanie za zmarłych między innymi osób, które zostały aresztowane w Obławie Augustowskiej i zaginęły w nieznanych okolicznościach. Niestety, nikt lub prawie nikt, kto czytał i należał do rodzin tych osób, zapewne nie miał już nawet złudzeń, że wzywani zgłoszą się do sądu i do najbliższych. Ogłoszenia wywieszane najczęściej na okres 3 miesięcy, podniszczone, ze śladami po kleju lub pinezkach, pożółkłe, a nawet zbrązowiałe od światła słonecznego, znajdują się obecnie w aktach wymienionych sądów w zasobie Archiwum Państwowego w Suwałkach.
Już w końcu lat 40-tych, gdy prowadzona przez lokalne władze (gminne, powiatowe i wojewódzkie) akcja poszukiwania i ustalenia losu aresztowanych przez oddziały sowieckie w Obławie Augustowskiej nie przyniosła żadnych efektów, pojawiły się w Sądach Grodzkich w Augustowie i Suwałkach pierwsze sprawy o symbolu Zg, rozpatrywane na wnioski wnoszone przez najbliższych o uznanie tych zaginionych za zmarłych. Sąd Grodzki w Augustowie w kilku takich sprawach postanowił wnioski oddalić jako przedwczesne, gdyż uznał, że ofiary obławy nie zaginęły w związku z działaniami wojennymi i dlatego należało stosować ogólne przepisy o uznanie za zmarłego. A przepisy te (art. 13 § 1 Dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 r. Prawo osobowe oraz art. 3 Dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 r. w sprawie postępowania o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu) stanowiły, że Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył, upłynęło dziesięć lat, a sam wniosek może być zgłoszony nie wcześniej jak jeden rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Również sporadycznie składane wnioski do 1955 r. były uznawane za przedwczesne, gdyż nie upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony jeszcze żył. Tylko na prośbę Albertyny Dąbrowskiej wniesioną 13 kwietnia 1948 r. Sąd Grodzki w Suwałkach uznał za zmarłego, aresztowanego podczas obławy jej męża Franciszka z Żywej Wody i określił przy tym datę jego zgonu na 9 maja 1946 r. Sąd w swym postanowieniu z dnia 1 marca 1949 r. powołał się między innymi na art. 14 Dekretu Prawo osobowe, który stanowił, że uznany za zmarłego po upływie roku od końca roku kalendarzowego, w którym działania wojenne zostały zakończone, może być ten, kto zaginął, biorąc udział w działaniach wojennych lub przebywając na obszarze, objętym działaniami wojennymi, lub ten, kto w czasie wojny lub działań wojennych został pozbawiony wolności przez władze obcego państwa i osadzony w miejscu, w którym życiu zaginionego groziło szczególne niebezpieczeństwo.
Po 1956 roku kolejne poszukiwaniach ujętych w Obławie Augustowskiej nie przynosiły rezultatów. Do ich rodzin docierały dramatyczne w swej wymowie, bo odbierające nadzieję, niestety najpewniej prawdziwe doniesienia z Polskiego Czerwonego Krzyża między innymi takiej treści: według informacji Radzieckiego Czerwonego Krzyża w Moskwie w/wymieniony – nie został odnaleziony na terenie ZSRR. Być może, na co wskazuje jeden z przedstawianych dokumentów, akcja poszukiwania zaginionych za pośrednictwem PCK została zainspirowana przez władze centralne. Wówczas obowiązujące prawo (Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego) nie stało już na przeszkodzie w uznaniu ofiar zbrodni za zmarłych. Dlatego do Sądów Powiatowych w Suwałkach, a zwłaszcza w Augustowie zaczęły wpływać już liczne wnioski w tych sprawach, jeśli motywowane, to najczęściej koniecznością uregulowania spraw spadkowych, niekiedy wolą zawarcia nowego związku małżeńskiego lub wystąpieniem o otrzymanie świadczenia rentowego. W założonych w związku z tym aktach spraw o symbolu Ns IV znajdują się: wspomniane wnioski najbliższych (głównie żon, ewentualnie mężów, rodziców lub rodzeństwa) o uznanie za zmarłego, zaświadczenia władz, odpisy aktów metrykalnych, korespondencja, dość często informacje Polskiego Czerwonego Krzyża, rzadko inne ciekawe dokumenty nadsyłane przez różne organa państwowe, ogłoszenia o wszczęciu poszukiwania zaginionych, protokoły z posiedzeń sądowych z zeznaniami, niektórymi ciekawymi, wnioskodawców i świadków, postanowienia Sądów Grodzkich lub Powiatowych w Augustowie i Suwałkach, ustalające datę śmierci przeważnie na 31 grudnia 1955 r. lub 1 stycznia 1956 r. Ogółem odszukano 70 teczek spraw, a kopie wybranych dokumentów prezentujemy poniżej.
Kwerendę w aktach sądowych przeprowadzili: Justyna Nowakowska, Tomasz Hołdyński i Michał Witkowski.
Wykaz prezentowanych źródeł:
Poz. 1 – 3:
Okładki przykładowych akt spraw Sądów: Grodzkiego w Suwałkach [dalej: SGS], Powiatowego w Augustowie [dalej: SPA], Powiatowego w Suwałkach [dalej: SPS] o uznanie ofiar Obławy Augustowskiej za zmarłe;
poz. 4 – 9:
korespondencja Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady RP w Moskwie z l. 1947-1948 do Jadwigi Luto w sprawie zaginionego Józefa Luto (SPS, sygn. 311/6097, k. 4-9);
poz. 10 – 11:
korespondencja Kancelarii Rady Państwa i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 1953 r. do Stefanii Mikołajczyk w sprawie zaginionego Wacława Mikołajczyka (SPA, sygn. 405/74, k. 3, 15);
poz. 12:
pismo Generalnej Prokuratury do Janiny Wołąsewicz z 1959 r. w sprawie zaginionego Michała Wołąsewicza (SPA, sygn. 405/540, k. 8);
poz. 13:
podanie Anny Surkont do Sekcji Informacji i Poszukiwań Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża z 1956 r. w sprawie poszukiwania zaginionego Stanisława Surkonta (SPA, sygn. 405/484, k. 14);
poz. 14 – 23:
informacje Sekcji/Biura Informacji i Poszukiwań Zarządu Głównego PCK z l. 1957-1964 w sprawie poszukiwań i wyników poszukiwań zaginionych: Stanisława Surkonta (SPA, sygn. 405/484, k. 12-13), Henryka Pużyńskiego (SPA, sygn. 405/486, k. 4-5), Józefa Haraburdy (SPA, sygn. 405/445, k. 4-5), Michała Wołąsewicza (SPA, sygn. 405/540, k. 3), Franciszka Puczyłowskiego (SPA, sygn. 405/63, k. 4), Franciszka Kuklewicza (SPS, sygn. 311/5386, k. 2), Bogumiły Bochyńskiej (SPS, sygn. 311/574, k. 2);
poz. 24 – 31:
wnioski z lat 1948 o uznanie za zmarłych zaginionych: Franciszka Kazimierza Dąbrowskiego (SGS, sygn. Zg 75/48, k. 1), Stanisława Kuźmickiego (Sąd Grodzki w Augustowie – dalej SGA, sygn. 404/511, k. 11), Ludwika Kamińskiego (SPS, sygn. 311/3908, k. 1), Bronisława Kalinowskiego (SPS, sygn. 311/3921, k. 1), Antoniego Szymkucia (SPA, sygn. 405/555), Wacława Mikołajczyka (SPA, sygn. 405/74, k. 1), Aldony Heleny Wnukowskiej (SPA, sygn. 405/78, k. 1), Bogumiły Bochyńskiej (SPA, sygn. 311/574, k. 1);
poz. 32 – 35:
zaświadczenia Prezydiów Gromadzkich Rad Narodowych w Jaminach, Sztabinie, Przerośli i Gibach z lat 1958-1959, 1962-1963 w sprawie aresztowania/wywiezienia/zabrania przez władze radzieckie/sowieckie Jana Usnarskiego (SPA, sygn. 405/416, k. 3), Stanisława Surkonta (SPA, sygn. 405/484, k. 2), Zygmunta Chaleckiego (SPS, sygn. 311/1995, k. 3), Franciszka Konopko (SPS, 311/5380, k. 3);
poz. 36 – 44:
ogłoszenia Sądów Powiatowych w Augustowie i Suwałkach, także korespondencja w sprawie zwrotu ogłoszeń po ich publikacji (SPA, 405/416, k. 4; SPS, 311/5326, k. 12), z lat 1958, 1963-1964 o wszczęciu postępowania o uznanie za zmarłych, zaginionych: Jana Usnarskiego (SPA, 405/416, k. 6), Jana Rzepeckiego (SPA, sygn. 405/61, k. 4), Wacława Mikołajczyka (SPA, sygn. 405/74, k. 7), Józefa Konopko (SPS, sygn. 311/5380, k. 12), Józefa Kuklewicza (SPS, sygn. 311/5326, k. 13), Leona Karpa (SPA, sygn. 405/83, k. 7):
poz. 45 – 48:
protokoły posiedzeń Sądów Powiatowych w Augustowie i Suwałkach z lat 1959, 1961, 1963 w sprawach o uznanie za zmarłych zaginionych: Stanisława Galickiego (SPA, sygn. 405/453, k. 9), Józefa Biziewskiego (SPS, sygn. 311/6093, k. 7-9), Franciszka Konopko (SPS, sygn. 311/5380, k. 8-9), Wacława Mikołajczyka (SPA, sygn. 405/74, k. 11);
poz. 49 – 56:
postanowienia Sądów Grodzkich i Powiatowych w Augustowie i Suwałkach z lat 1948-1949, 1957, 1959, 1962-1964 w sprawach o uznanie zaginionych za zmarłych: Józefa Kuźmickiego (SGA, sygn. 404/118, k. 2), Franciszka Kazimierza Dąbrowskiego (SGS, sygn. Zg 75/48, k. 17), Kazimierza Statkiewicza (SGS, sygn. 311/281, k. 16), Bronisława Kalinowskiego (SPS, sygn. 311/3921, Witolda Myszczyńskiego (SPS, sygn. 311/4711, k. 9), Józefa i Witolda Rupińskich (SPS, sygn. 311/1981, k. 12), Wacława Mikołajczyka (SPA, sygn. 405/74, k. 12), Leona Karpa (SPA, sygn. 405/83, k. 9).
