Za dwa lata jubileusz 300-lecia naszego miasta. Z tej okazji na łamach DwuTygodnika Suwalskiego przybliżamy postaci nieżyjących suwalczan, które wywarły znaczący wpływ na życie naszego miasta i kraju. Skupiamy się na suwalskich wątkach w ich życiu i używamy współczesnego nazewnictwa np. ulic, tak by ułatwić lekturę naszym Czytelnikom.

Publikowane teksty nie mają charakteru naukowego lecz raczej stanowią zapis pamięci historycznej. A wszystko po to, by na 100-lecie wyzwolenia Suwałk ogłosić wśród Czytelników „DwuTygodnika Suwalskiego” plebiscyt na Suwalczanina 300-lecia. Dotąd przypominaliśmy suwalczan, którzy byli związani z wydarzeniami sprzed stu lat, gdy niepodległość odzyskiwała Polska, a nieco później Suwałki i Suwalszczyzna.

W tym roku obchodzimy też setną rocznicę ustanowienia praw wyborczych dla Polek. Stąd też przypominamy trzy wybitne suwalczanki. Teraz to postaci trochę zapomniane, ale przed laty były bardzo znane w mieście. Niestety większość suwalczan nie zna wybitnych suwalczanek, poza Marią Konopnicką i Aleksandrą Piłsudską z domu Szczerbińską. Jeden z naszych Czytelników zwrócił uwagę na fakt, że na blisko dwieście suwalskich ulic, tylko siedem z nich ma za patronki kobiety. Mężczyźni są dziesięciokrotnie częściej patronami suwalskich ulic. Taka tendencja w nazywaniu ulic jest we wszystkich polskich miastach. Na pewno warto to zmienić. Wybitnych suwalczanek nie brakowało.

 

Klotylda Józefa Dargielowa

Znaczący wpływ na suwalską prasę i życie kulturalne w mieście w latach II Rzeczpospolitej wywarła Klotylda Józefa Dargielowa z domu Rylska. Urodziła się ona 8 czerwca 1893 r. w Jeleniewie w rodzinie Edmunda Rylskiego i Rafaeli (Racheli?) Antoniny (z domu Mystkowskiej). Najwięcej o Klotyldzie Dargielowej  pisał suwalski historyk Zygmunt Filipowicz. Natomiast Anna Kaszuba z suwalskiej Biblioteki Publicznej im. M. Konopnickiej przygotowała informacje zawarte w Wikipedii.

Klotyldę przygotowywano do zawodu nauczycielki. Pracowała w domach ziemian ucząc dzieci. Tak jak to bywa w życiu, zaczęło się od romantycznej miłości między przedstawicielami zasłużonych suwalskich rodów. Ona, Klotylda Rylska, córka sędziego pokoju i on- Czesław Dargiel, syn suwalskiego ogrodnika i handlowca. Małżeństwo zawarli w czasie pierwszej wojny światowej w Rosji. Do kraju wrócili już z córka Ireną Henryką.

W 1919 r. Dargielowa założyła w Suwałkach sklep spożywczy i materiałów piśmiennych. W 1925 r. wspólnie z mężem przejęli drukarnię i introligatornię. Dwa lata później Cz. Dargiel opuścił rodzinę i Klotylda została sama z czterema nieletnimi córkami. Drukarnia i introligatornia Dargielowej najpierw znajdowała się przy ul. Kościuszki 81, a potem przy ul. Kościuszki 88, gdzie od frontu otworzyła sklep z materiałami piśmiennymi. Jej firma w latach trzydziestych XX wieku była największym zakładem drukarsko-usługowym w całej północno-wschodniej Polsce. Drukowano tu nie tylko wydawnictwa zwarte, ale również gazety ( m.in. Tygodnik Suwalski) i czasopisma (m.in. „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa” pod red. Alfreda Lityńskiego), afisze, ogłoszenia, broszury, obwieszczenia urzędowe  itp.

3 maja 1940 r. drukarnia została przejęta przez niemieckiego okupanta. Dargielowa przeniosła się na ul. Chłodną, gdzie sprzedawała materiały piśmienne. W 1942 r. wyjechała do Krakowa. Po zakończeniu wojny wraz z córką Bożenną wróciła do Suwałk, podjęła też bezowocne starania o odszkodowanie i odzyskanie wyposażenia drukarni. Otworzyła sklep materiałów piśmiennych, który jednak niebawem sprzedała i w połowie 1946 r. Klotylda wyjechała z Suwałk. Zmarła 25 sierpnia 1955 r. w Warszawie. Została pochowana na Powązkach. Szereg publikacji przygotowanych w drukarni Klotyldy Dargielowej znajduje się w zbiorach suwalskiej Biblioteki Publicznej im. M. Konopnickiej.

 

Maria Krystyna Kapuścińska

To była najbardziej znana suwalska harcerka. Znali ja wszyscy, którzy należeli do harcerstwa w Suwałkach. Urodziła się 19.11.1921 r. w Warszawie w rodzinie  Zygmunta i Janiny Rylskich. Jej przygoda  z harcerstwem rozpoczęła się w 1934 r. i trwała aż do końca życia. Przed II wojną światową była przyboczną drużyny przy Prywatnym Gimnazjum Kupieckim w Jarosławiu. We wrześniu 1939 r. przeniosła się z rodzicami z Dubna na Wołyniu do Warszawy. Działała w konspiracji jako kolporterka w Armii Krajowej. Podczas Powstania Warszawskiego została sanitariuszką na Powiślu i Czerniakowie, następnie przedostała się na Pragę. Zaciągnęła się w szeregi Wojska Polskiego; do końca wojny pracowała jako sanitariuszka w szpitalu ewakuacyjnym.

Po demobilizacji w1945 r. przyjechała do Suwałk. W latach 1946-1961 uczyła w wielu szkołach na terenie Suwalszczyzny, potem w Suwałkach.  Od 1961 do 1968 r. była komendantką suwalskiego Hufca ZHP. W latach 1972-1978 kierowała suwalską Poradnią Wychowawczo-Zawodową. Obok pracy zawodowej prowadziła aktywną działalność społeczną jako harcmistrz. W ostatnich latach życia była instruktorem Harcerskiego Kręgu Seniora im. Batalionu „Wigry” Wielokrotnie odznaczana za działalność społeczną i zawodową wśród młodzieży. W 2004 r. została uhonorowana tytułem „Zasłużony dla Miasta Suwałk”. Zmarła 24 września 2005 r. w Suwałkach.

 

Józefa  Żdżarska

Pisarka i wychowawczyni. W drugiej połowie prowadziła suwalskie pensje dla panien.  J. Żdżarska urodziła się w Płocku w 1826 r. Jej ojciec Augustyn był znanym poetą i nauczycielem w płockim gimnazjum. W 1838 r. przeniesiono go do Sejn, a w rok później- wraz z gimnazjum- przeniósł się do Suwałk. Jak napisali Tadeusz Budrewicz i Andrzej Matusiewicz  w trzeciej części „Biografii suwalskich” Józefa Żdżarska po skończeniu nauki na pensji w Suwałkach, wykształcenie uzupełniała pod kierunkiem ojca.  W 1851 r. pojawiła się po raz pierwszy w wykazach nauczycielek jako „guwernantka niższa- naucza po domach”.

Z początkiem roku szkolnego 1857/58 założyła pensję wyższą dla dziewcząt w domu przy obecnej ulicy Kościuszki 50. Później była nadzorczynią  w suwalskiej Wyższej Rządowej Szkole Żeńskiej, a po jej likwidacji założyła kolejną pensję prywatną dla dziewcząt w domu przy obecnej ul. Hamerszmita 11, a potem pod nr  6. Uczyło się w niej kilkadziesiąt dziewcząt. Po otwarciu w 1866  r. w Suwałkach rządowego gimnazjum żeńskiego J. Żdżarska zlikwidowała swoją pensję. W tym czasie zajęła się twórczością literacką –pisała od poezji przez publicystykę oświatową po literaturę dewocyjną. Publikowała m.in. w: „Wieńcu”,  „Opiekunie Domowym” i „Kalendarzu Suwalskim”. W  1863 r. wydała w Suwałkach niewielkie powiastki dla dzieci czyli „Podarek dla ludu”. W „Tygodniku Ilustrowanym” z 1870 r. opisała ówczesne Suwałki. To jeden z najstarszych opisów naszego miasta.

Jak napisali T. Budrewicz i A. Matusiewicz, w jedynej, jak dotąd dostępnej publikacji o J. Żdżarskiej: „Jeśli jednak jako nauczycielka tak dobrze pamiętała uczniowskie wypracowania, jeśli z wychowankami wiązały ją uczuciowe więzy, jeśli tyle serca wkładała w proces nauczania i wychowania, to bilans jej życia należy ocenić wysoko.” Od  1872 r. mieszkała w Warszawie. Jej brat Stanisław był dwukrotnym zesłańcem na Sybir, a siostra Anna też była suwalską nauczycielką i pisarką .J. Żdżarska zmarła po 1905 r.