Lato 1944 roku przyniosło dla Niemieckiej machiny wojennej szereg klęsk na froncie wschodnim. Radziecka 31. A która wchodziła w skład 3. Frontu Białoruskiego od połowy lipca 1944 r. atakowała wycofujące się na zachód siły niemieckie na kierunku Grodno – Augustów – Sejny –Wiżajny. Materiały archiwalne radzieckiej 31. A, znajdujące się w rosyjskich archiwach bardzo szczegółowo opisują dzień po dniu jak wyglądały walki sił radzieckich z Wermachtem na „obecnym przesmyku suwalskim”  W tamtym czasie termin przesmyku suwalskiego nie funkcjonował jednakże, próbę przełamania niemieckich linii obronnych na Suwalszczyźnie w roku 1944 r. radziecki sztab 31. A nazwał „Operacją Suwalską”. Operacja suwalska była rozwinięciem innej dużo większej operacji wojskowej 3. Frontu Białoruskiego jakim była „Operacja Kowieńska”

Fot. Mapa przedstawiająca ruchy wojsk radzieckich w ramach Operacji Kowieńskiej z przełomu lipca i sierpnia 1944 r.

Ciężki teren……

Wermacht w końcu lipca i na początku sierpnia 1944 r. zaczął powoli wyhamowywać impet radzieckich ataków, sprzyjały im warunki terenowe Suwalszczyzny i wcześniej przygotowane pozycje obronne, wykopano dziesiątki kilometrów okopów, wybudowano setki betonowych schronów bojowych, punktów ogniowych. Niemieckie pozycje obronne pokryły się w większości z niemieckimi okopami z okresu I wojny światowej.

Na północ od Wiżajn nie ma żadnej znaczącej drogi prowadzącej w kierunku państw Nadbałtyckich oraz w tamtym czasie Prus Wschodnich. W rejonie Wiżajn całymi kilometrami ciągną się wzgórza nie sprzyjające jakimkolwiek atakom, linię frontu blokowało także wielkie jezioro Wisztynieckie i dalej rozległy kompleks leśny puszczy Romnickiej ciągnącej się aż do samej Gołdapi. Od południa w rejonie Augustowa linia frontu była chroniona przez rzekę Nettą, jezioro Sajno i dalej Biebrzę i otaczające ją bagna i podmokły teren. Między Wiżajnami a Augustowem znajdowało się tylko jedno większe miasto jakim były Suwałki i to ono stanowiło główny cel „Operacji suwalskiej”

Na podstawie radzieckich archiwalnych dokumentów działań bojowych, gdyby dziś zawęzić pojęcie terytorialne przesmyku suwalskiego to w zasadzie była by to linia między jeziorem Szelment Duży i Jesionową Górą a jeziorem Pierty a jego centralnym miejscem jest miasto Suwałki.

W dokumentach sporządzonych przez sztab 31. Armii, ofensywa wojsk radzieckich na przełomie lipca i sierpnia nosiła nazwę „Operacja suwalska” trwała od 27.07.1944 r. do 08.08.1944 r. Miała za zadanie zdobyć Suwałki i wyjść na granice Prus Wschodnich. Radzieckie dowództwo zakładało, że w ciągu kilku dni przełamie niemieckie linie obronne w rejonie Suwałk. W tamtym czasie były ku temu rzeczowe przesłanki w postaci radzieckich raportów informujących o bardzo szybkim wycofywaniu sił niemieckich w kierunku Prus Wschodnich. Niemiecki odwrót w niektórych miejscach przyjął formę nieskoordynowanej ucieczki. Jednakże radziecki sztab 31. Armii nie miał pełnej informacji o przygotowanych przez Niemców szeregu linii obronnych przygotowanych w oparciu o warunki terenowe Suwalszczyzny. Radzieckie dowództwo na początku sierpnia 1944 r. błędnie założyło możliwość przełamania niemieckich linii obronnych w dwóch ich mniemaniu najsłabszych miejscach, tj. w rejonie wsi Czerwonka oraz  wsi Lipniak-Polule-Bilwinowo. Przez wieś Czerwonka przebiegała droga Suwałki – Kalwaria – Kowno, natomiast na linii Lipniak-Polule-Bilwinowo przebiegała linia kolejowa Suwałki – Trakiszki.

Radzieckie dowództwo liczyło na zdobycie za jednym zamachem linii kolejowej i drogi prowadzącej bezpośrednio do Suwałk. Zakładano obejście wielkich kompleksów leśnych obecnego Wigierskiego Parku Narodowego oraz jeziora Wigry, od północy i wyjście bezpośrednio na Suwałki, bez angażowania się walki pozycyjne w niesparzającym do tego terenie.

Stąd też dniu 3 sierpnia generał major Oleszew dowódca 113. Strzeleckiego Korpusu wdał bojowy rozkaz nr 0020 podległym mu oddziałom z dokładnymi zadaniami.

Przeciwnik częściami 170 i 131. Dywizji Piechoty stawia silny opór na linii zachodni brzeg jeziora Szelment, wieś Prudziszki, Mala Chuta, Krzywe i dalej na południe.

Z prawej strony fontu atakuje nasza 5. Gwardyjska Strzelecka Dywizja, rozgraniczenie między naszymi dywizjami na linii wieś Burbiszki, jezioro Boszksze, Flipów. Z lewej atakuje 71. Strzelecki Korpus na linii wieś Lipniak, Osinki, Suwałki.

113. Strzelecki Korpus w składzie – 352. Dywizja Strzelecka, 173. Dywizja Strzelecka, 62. Dywizja Strzelecka, 140. Armijna Artyleryjska Brygada, 549. Artyleryjski Moździerzowy Pułk, 74. Gwardyjski Moździerzowy Pułk. 1317. Przeciwpancerny Pułk Artylerii, 213. Brygada Pancerna, mają wyprowadzić atak na kierunku wieś Kaletnik, Suchodoły, Wołownia i do końca dnia wyjść na rubież rzeki Czarna Hańcza w rejonie wsi Okrągłe, Potasznia, Bród, zdobyć przyczółek na zachodnim brzegu rzeki Czarna Hańcza.

352. Dywizja Strzelecka z 213 Brygadą Pancerną, dwoma dywizjonami z 74. Gwardyjskiego Moździerzowego Pułku, 927. Samobieżny Artyleryjski Pułk, kompania saperów 72. Inżynieryjnego Batalionu mają za zadanie zniszczyć siły przeciwka i zdobyć wieś Leszczewo, Żubryn, Jasionowo, i do końca dnia wyjść na rubież rzeki Czarna Hańcza, zająć folwark Wesołówka i wyjść na drogę na południe od wsi Piecki. Drogę Suwałki – Kalwarja obsadzić działami przeciwpancernymi

Natarcie rozpocząć o godzinie 9.00, 3 sierpnia 1944 r.

173. Dywizja Strzelecka z dywizjonem 74. Gwardyjskiego Moździerzowego Pułku, bateria 927. Samobieżnego Pułku Artyleryjskiego ma za zadanie zadanie zniszczyć siły przeciwka, zdobyć wieś Jasionowo, Wengielnia i do końca dnia wyjść na rubież Potasznia, Bród, Turówka Stara, folwark Kuków. Główny atak prowadzić na swojej prawej flance i ubezpieczać styk z 71. Strzeleckim Korpusem.

Natarcie rozpocząć o godzinie 9.00, 3 sierpnia 1944 r.

62. Dywizja Strzelecka zostaje jako rezerwa. O godz. 7.30, 3 sierpnia 1944 r. ma być ześrodkowana w rejonie wieś Adamowizna, jezioro Boksze, styk torów kolejowych z drogą na północ od jeziora Boksze. Dywizja podąża za 352. Dywizją Strzelecką, i pozostaje w gotowości do przemieszczenia na kierunku wieś Głęboki Rów, Suchodoły, Białorogi, Wołownia, Jasionowo, Suwałki.

Moja przeciwpancerna rezerwa –  1317. Przeciwpancerny Pułk Artylerii, 72. Inżynieryjny Batalion podąża za 352. Dywizją Strzelecką, i pozostaje w gotowości

do odparcia ataku sił pancernych przeciwnika z kierunku wieś Szury, Kaletnik, Suchodoły, Jasionowo, po drodze Suwałki – Kalwaria, Jeleniewo – Prudziszki.

do przemieszczenia na kierunku wieś Głęboki Rów, Suchodoły, Białorogi, Wołownia, Jasionowo, Suwałki.

Zadania dla  artylerii. Artyleria ma być w gotowości do godz. 8.00, 3 sierpnia, 1944 r.

– Grupa artylerii – dowódca grupy – dowódca 140. Armijnej Artyleryjskiej Brygady, pułkownik Fedotow:

a) Rozpozna rozmieszczenie artylerii przeciwnika na kierunku ataku.

b) Ogniem artyleryjskim nie dopuści do podejścia rezerw przeciwnika z kieruku: droga Kalwaria – Suwałki, wieś Jeleniewo, Suchodoły, Kaletnik, Suwałki, Jasionowo.

c)  Będzie niszczył cofające się siły przeciwnika w zachodnim kierunku.

d) Zniszczy linie obronne przeciwnika na kierunku ataku korpusu.

– Z wszystkich dział i moździerzy ma niszczyć siłę żywą przeciwnika, jego ogniowe punkty, obronę przeciwpancerną, w bliższych i dalszych liniach obronnych.

a) Nie dopuścić do kontrataku piechoty i czołgów z kierunku Szury, wzgórze 212,5, Suchodoły, Kaletnik, Suwałki, Jasionowo.

b) Cała artyleria ma być w gotowości do ostrzału niemieckich linii obronnych na linii jezioro Szelment, Prudziszki, Jasionowo Nowe, Węgielnia.

213. Brygada Pancerna wychodzi na rubież wieś Leszczewo, Jasionowo, i jest w gotowości do wsparcia działań 62. Dywizji Strzeleckiej na kierunku Suwałki.

Fot. Mapa przedstawiająca ruchy wojsk radzieckich w ramach Operacji Suwalskiej z przełomu lipca i sierpnia 1944 r. Główne kierunki radzieckich uderzeń skierowane na kierunku wieś Czerwonka oraz wsi Lipniak-Polule-Bilwinowo

Atak ….

3 sierpnia o godz. 9.00, 1944 r. Radziecki 113. Strzelecki Korpus z 31 Armii na wąski przesmyk między Jesionową Górą a wsią Czerwonka, broniony przez niemiecką 170. Dywizję Piechoty,  rzucił do walki 352. Dywizję Strzelecką, wpieraną przez 213. Brygadę Pancerną i 929. Pułk Dział Samobieżnych. Zadaniem atakujących radzieckich oddziałów było przełamanie niemieckich pozycji na linii wieś Żubryn – Leszczewo, wzgórze 252,1 – Jasionowo, i do końca dnia wyjść na linię rzeki Czarna Hańcza. Radzieckie dowództwo liczyło na efekt zaskoczenia, tym bardziej ponieważ zwiadowcy odkryli, że część niemieckich okopów nie jest obsadzona i nie broniona. Na lewej flance w rejonie wsi Bilwinowo  radzieckim pułkom ze 173. Dywizji Strzeleckiej bez jednego wystrzału udało się w niektórych miejscach zająć dwie linie niemieckich okopów.

Dopiero około godziny 13.30, 3 sierpnia atakujące radzieckie pułki piechoty wsparte  przez 213. Brygadę Pancerną niepodziewanie napotykają na silny niemiecki, w szczególności opór na drodze Czerwonka – Suwałki. Pod ogniem niemieckiej artylerii, dział przeciwpancernych i karabinów maszynowych radziecki atak zatrzymuje się.  Powtórny atak siły radzieckie rozpoczęły o godz. 20.00, 1160. Strzelecki Pułk zdobył z rąk niemieckich wzgórze 223, 1162. Strzelecki Pułk zajął wschodnią część wsi Czerwonka. Do końca dnia siły radzieckie ponoszą znaczne straty w sile żywej i zostały zatrzymane na linii jezioro Szelment, wieś Czerwonka – Bilwinowo.

Radzieckie ataki były równolegle prowadzone w innym rejonie „Przesmyku Suwalskiego” Na około 3 km niemieckich linii obronnych w pasie wsi Lipniak-Polule-Bilwinowo skierowano do ataku, aż trzy radzieckie dywizje. W rezultacie jedna radziecka dywizja w sile około 6 tys. żołnierzy atakowała 1 km frontu broniony przez jedną niemiecką dywizję w sile około 5 tys. żołnierzy. Oczywiście radzieckie siły nie atakowały wszystkimi siłami na raz, tam był zbyt wąski teren do użycia takiej ilości żołnierzy i sprzętu bojowego.

Fot. Radziecka mapa przedstawia linię frontu z 7 sierpnia 1944 r. w rejonie wsi Bilwinowo – Lipniak. W opisie mapy zamieszczono stan liczbowy żołnierzy poszczególnych radzieckich pułków.  Stany liczbowe świadczą o bardzo dużych stratach w sile żywej

Walki na linii Lipniak – Polule-Bilwinowo trwały nieprzerwanie do 8 sierpnia i miały charakter walki na wyniszczenie. Według radzieckich meldunków bojowych atakujące radzieckie pułki poniosły tak znaczne straty, że tworzono z resztek żołnierzy zaledwie kompanie w których nie było oficerów i dowodzili nimi najbardziej doświadczeni żołnierze. Jeden z radzieckich meldunków opisuje dlaczego Niemcy tak zawzięcie bronili tego odcinka frontu. Strona radziecka pochwyciła do niewoli kilku żołnierzy niemieckich w tym jednego oficera i zeznali na przesłuchaniu, że mieli rozkaz za wszelką cenę zatrzymać radzieckie ataki z powodu strategicznego znaczenia miasta Suwałk jako węzła komunikacyjnego do dalszych ataków Prusy Wschodnie, oraz na ten odcinek frontu skierowano dodatkowe niemieckie posiłki które w czasie walk pod Lipniakiem jeszcze były w drodze. I tak też się stało Niemcy w ciągu dwóch dni przetransportowali pod Lipniak kilka samobieżnych dział przeciwpancernych które skutecznie zatrzymały radzieckie odziały piechoty.

Pierwsze niepowodzenie…

Radzieckie ataki prowadzone w ramach „Operacji Suwalskiej” nie przyniosły sukcesu. Radzieckie dowództwo 31. A po zebraniu meldunków o znacznych stratach w sile żywej i sprzęcie bojowym wydało rozkaz zaprzestania ataków i przejścia do obrony. Pierwsza radziecka poważna próba przełamania niemieckich linii obronnych między Jeziorem Szelment Duży – wieś Czerwonka – Bilwinowo – Lipniak  w ramach operacji suwalskiej nie powiodła się. Sztab radzieckiej 31 A zorientował się, że frontu w najbliższych tygodniach nie przełamią i przystąpił do szczegółowego rozpracowania niemieckich linii obronnych oraz planowania następnych operacji bojowych. Radzieckie działania bojowe na Suwalszczyźnie z początku sierpnia 1944 r. były tylko preludium do o wiele większych działań jakie miały nadjeść w najbliższych miesiącach.

Opracował: Mirosław Surmacz

Bibliografia: https://pamyat-naroda.ru/

Zadanie publiczne “Śladami Historii – odkryć i ocalić dziedzictwo historyczno-militarne Suwałk” jest współfinansowane ze środków otrzymanych od Ministerstwa Obrony Narodowej.

Fot. wyróżniające: „Żołnierze Suwalsko-Augustowskiego Obwodu WiN w dniu ujawnienia w Suwałkach 25 kwietnia 1947 roku. Stoją od lewej Aleksander Kowalewski „Bęben”, Bolesław Rogalewski „Sosenka”, Stanisław Wiszniewski „Zagłoba”, Józef Myszczyński „Sikora”” Zdjęcie pochodzi z ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach

Artykuł płatny

321/2024