Najstarszy kościół

Na prośbę czytelników „DTS” będziemy przybliżać dzieje suwalskich świątyń, również tych, których już nie ma. Na początek najstarsza suwalska świątynia.

Za dwa dni minie 195 lat od pierwszej mszy św. odprawionej w kościele pod wezwaniem św. Aleksandra. W kronice parafialnej można odnaleźć zapis, że car Aleksander I, jadąc do Warszawy na koronację (listopad 1815 r.), zauważył chylący się ku ruinie drewniany kościół w Suwałkach na terenie obecnego Parku Konstytucji 3 Maja. Polecił więc wyasygnować poważną sumę, na budowę nowego murowanego kościoła, pod wezwaniem św. Aleksandra, papieża i męczennika. W tej świątyni gromadzili się Suwalczanie w najtrudniejszych chwilach. Tak było przed powstaniem styczniowym, w czasie walki o wolność Suwałk w latach 1918-19 oraz w latach 80-tych XX wieku.

Początki świątyni

Decyzję o budowie tej świątyni podjął odwiedzający miasto 23 lipca 1819 r. namiestnik Królestwa Polskiego gen. Józef Zajączek. Kościół zaprojektował ceniony polski architekt, Chrystian Piotr Aigner. Jego budowa trwała do 1826 r., a 14 września 1829 r. odprawiono pierwszą mszę św. w nowo zbudowanej świątyni. W roku 1845 biskup sejneński Paweł Straszyński konsekrował kościół pod wezwaniem św. Aleksandra. Niedługo później przebudowano świątynię, wprowadzając wiele zmian. Między innymi powiększono okna, podniesiono wieże, dobudowano kaplice i kamienne schody. Na nich stanęły sprowadzone z Wigier dwie figury: św. Romualda i św. Benedykta.
Najstarszy wizerunek kościoła św. Aleksandra znajduje się na obrazie Kazimierza Górnickiego „Widok na kościół w Suwałkach” z 1873 r.

Matka Boska czy św. Jadwiga?

Na początku grudnia 1862 r. na placu na skraju parku odsłonięto i wyświęcono statuę Matki Boskiej z napisem umieszczonym na podstawie nad górną częścią cokołu „Matko błogosław nas”. Początkowo miała to być figura św. Jadwigi, ale po interwencji rosyjskich władz zaborowych zmieniono postać ustawioną na cokole. Jej autorem był Feliks Krasuski. W tym czasie w Suwałkach trwało wzmożenie patriotyczne poprzedzające wybuch powstania styczniowego.

Zniszczenia wojenne

Kościół św. Aleksandra nie uległ zniszczeniu w czasie I wojny światowej i walk o niepodległość Suwalszczyzny. Świątynia ucierpiała jednak podczas II wojny światowej. 22 października 1944 r. Niemcy zaminowali kościół i całkowicie zniszczyli obie wieże, stropy i dach. Po wojnie dzięki staraniom proboszcza ks. Bolesława Gumowskiego
i mieszkańców miasta odbudowano zniszczenia, choć dopiero w roku 1961 zapadła decyzja o odbudowie wież kościelnych. Miejscowy murarz Franciszek Machiewicz wraz z czterema pracownikami od 5 sierpnia do 21 listopada 1961 r. odbudował obydwie wieże. Na wieży zawieszono ocalały z wojny spiżowy dzwon, ufundowany przed wojną w 1924 r. przez właściciela suwalskiego browaru Wacława Kunca.

W 1963 r. ks. Witold Balukiewicz sprowadził dwa nowe dzwony wykonane w odlewni w Węgrowie. Jeden o wadze 840 kg „Witold” oraz drugi o wadze 200 kg „Józef”. Od 1968 staraniem proboszcza ks. Kazimierza Hamerszmita w oknach kościoła były montowane nowe witraże wykonywane w firmie Józefa Olszewskiego w Warszawie. W 1977 r. nad ołtarzem głównym wstawiono witraż z herbem Suwałk.

W stanie wojennym
W książce „Na początku był kościół” Jan Bacewicz zacytował z nr 8/87 „Kresu” – podziemnego pisma „Solidarności”: „Kościół św. Aleksandra w Suwałkach stał się po czarnej nocy grudniowej 1981 r. miejscem, gdzie przetrwała jeszcze wolna Polska. Dzięki ks. St. Gadomskiemu – Msze św. za Ojczyznę były patriotycznymi nabożeństwami, podczas których słyszeliśmy prawdę. Homilie w tym kościele wygłaszali, oprócz ks. Gadomskiego, tacy kapłani znani w Polsce, jak: Folejewski, Umiński, Małkowski, Bogucki, Suchowolec. Przyjeżdżali też znakomici aktorzy, śpiewacy”.
W 1986 r. do suwalskiego Sądu Rejonowego wpłynął – wniesiony w imieniu Jerzego Urbana – pozew przeciwko pochodzącemu z Suwałk ks. Janowi Umińskiemu za rzekome poniżenie J. Urbana w czasie kazania wygłoszonego w kościele św. Aleksandra. Ksiądz J. Umiński nie został skazany.

Kościół stał się konkatedrą
Papież Jan Paweł II, 25 marca 1992 r., bullą Totus Tuus Poloniae Populus, erygował Diecezję Ełcką. Biskup Ełcki Wojciech Ziemba podniósł kościół parafialny pw. św. Aleksandra w Suwałkach do godności konkatedry.

4 lipca 2002 r. potężna wichura zerwała dach z kościoła. Towarzyszący wichurze deszcz przedostał się przez ubytki w połaciach dachu i zalał nawy boczne. Po wstępnym zabezpieczeniu kościoła, oszacowaniu strat, bardzo szybko przygotowano plan naprawczy. Już tydzień później rozpoczęto prace remontowe, które bardzo szybko przekształciły się w gruntowny remont świątyni

W 2003 r. zakończono prace związane z położeniem nowego dachu i nowej instalacji elektrycznej. Zainstalowano też nowy system nagłaśniający i założono system elektronicznego monitorowania świątyni. Ukończywszy rekonstrukcyjne roboty wewnątrz kościoła, proboszcz ks. Ryszard Gwiazdowski rozpoczął remont frontonu z wieżami i pozostałej części elewacji. Odnowienie konkatedry kontynuowali następni proboszczowie: ks. Kazimierz Gryboś i ks. Antoni Skowroński.