Za rok jubileusz 300-lecia naszego miasta. Z tej okazji na łamach „DwuTygodnika Suwalskiego” przybliżamy postaci nieżyjących suwalczan, które wywarły znaczący wpływ na życie naszego miasta, regionu i kraju. Skupiamy się na suwalskich wątkach w ich życiu i używamy współczesnego nazewnictwa np. ulic, tak by ułatwić lekturę naszym Czytelnikom.
Publikowane teksty nie mają charakteru naukowego, lecz raczej stanowią zapis pamięci historycznej. A wszystko po to, by na 100-lecie wyzwolenia Suwałk ogłosić wśród Czytelników „DwuTygodnika Suwalskiego” plebiscyt na Suwalczanina 300-lecia. Dotąd przypomnieliśmy 22 postacie wybitnych suwalczanek i suwalczan. Tym razem wspomnimy wielkiego patriotę i hydrobiologa, który rozpoczął badania naukowe jeziora Wigry, oraz jednego z najaktywniejszych suwalskich społeczników, który został prezydentem miasta.
Alfred Lityński
Naukowiec, ichtiolog, pionier polskiej hydrobiologii, kierownik Stacji Hydrobiologicznej nad Wigrami. Żył i pracował w wielu miejscach, ale najdłużej przebywał nad Wigrami. To za jego sprawą o Wigrach usłyszał świat naukowy i nie tylko.
Urodził się 16.09.1880 r. w Biełgradzie w Besarabii w rodzinie Mikołaja, lekarza kolejowego i Marii z Lipnickich. Uczył się w Żytomierzu, Rydze i na uniwersytecie w Dorpacie. W 1904 r. ożenił się z nauczycielką Heleną Ber-Bersin z Wilna, z którą miał córkę Halinę. Studia kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie pobytu w Krakowie działał w PPS. Następnie ze względu na chorobę żony przebywał w Zakopanem, gdzie prowadził badania fauny jezior tatrzańskich. Przez rok służył w Legionach Polskich. Potem był nauczycielem w Lublinie.
W 1920 r. zorganizował Stację Hydrobiologiczną nad jez. Wigry, początkowo w skromnych i trudnych warunkach w Płocicznie, a 7 lat później w nowym budynku w Starym Folwarku. Kierował stacją 19 lat i postawił ją na wysokim poziomie. Habilitował się na Uniwersy-tecie Warszawskim i tam prowadził wykłady w latach 1924-1938.
Nauka zawdzięcza mu pierwsze w Polsce opracowanie fauny planktonowej Wigier. Zajmował się też rybami łososiowatymi jezior Suwalszczyzny, szczególnie sieją i sielawą. Podsumowaniem badań Stacji Hydrobiologicznej stanowią Studia Limnologiczne na Wigrach. Lityński był założycielem i redaktorem czasopisma „Prace Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach”, przekształconego następnie w „Sprawozdania Stacji na Wigrach”. Był współtwórcą planu rezerwatu na Wigrach.
W czasie drugiej wojny został zmuszony przez Niemców do opuszczenia w 1939 r. zniszczonej stacji nad Wigrami. Później kilkakrotnie zmieniał miejsca zamieszkania. Ostatnie lata spędził we wsi Cimochowizna nad Wigrami. Działał w Armii Krajowej, za co otrzymał Krzyż Walecznych. Odmówił proponowanej współpracy naukowej z Niemcami. Ostatnie tygodnie jego życia opisał Maciej Kamiński w kwartalniku „Wigry” w 2009 r. Z publikacji wynika, że po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1944 roku A. Lityński osiedlił się w opuszczonej organistówce we wsi Wigry i objął stanowisko inspektora Gospodarstw Rybackich Puszczy Augustowskiej. 25 lutego 1945 r. aresztowany za działalność w AK, został skazany na zsyłkę do łagru w Związku Sowieckim. W czasie transportu w bydlęcym wagonie zachorował na serce. Nie otrzymał lekarskiej pomocy. Zmarł 23 marca 1945 r. pod Smoleńskiem. Jego ciało wyrzucono w śnieg koło torów, a później podobno pochowano na cmentarzu w Smoleńsku.
Imię Alfreda Lityńskiego nosi III Liceum Ogólnokształcące w Suwałkach oraz Muzeum Wigier w Starym Folwarku. Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne ustanowiło medal im. prof. Alfreda Lityńskiego. Jest on też patronem jednej z suwalskich ulic na Osiedlu Północ.
Jan Schmidt
Przed stu laty jeden z najaktywniejszych suwalskich społeczników, który został prezydentem miasta. Aktywnie uczestniczył w wydarzeniach, które przyczyniły się do odzyskania niepodległości przez Suwalszczyznę.
J. Schmidt urodził się 28.03.1873 r. w Stejderyszkach. Ukończył gimnazjum w Suwałkach. Pracował w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim Guberni Suwalskiej. Był współzałożycielem szkoły handlowej w Suwałkach. W tym celu zawiązała się spółka, którą utworzyło 12 założycieli, w tym J. Schmidt. Za zgromadzone w krótkim czasie społeczne pieniądze 23.01.1906 r. otwarto szkołę. Wszystkie nauki „prowadzone były za pomocą metody doświadczalnej – zajęć praktycznych w gabinetach szkoły”. Ponieważ władze rosyjskie nie uznawały matur uzyskanych w szkołach tego typu, najwięcej absolwentów podejmowało studia za granicą. W 1910 r. Schmidt znalazł się wśród założycieli Towarzystwa Pomocy dla byłych wychowanków Prywatnej Siedmioklasowej Szkoły Handlowej w Suwałkach, którego celem było wspieranie młodych ludzi pragnących studiować w Królestwie Polskim i poza jego granicami.
J. Schmidt należał do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, Suwalskiego Towarzystwa Rolniczego. Po wybuchu I wojny światowej przebywał w Wilnie i Petersburgu, gdzie przy boku Władysława Grabskiego pracował w Centralnym Komitecie Obywatelskim. Po powrocie do Suwałk, wraz z Adolfem Świdą zorganizował Tymczasową Radę Obywatelską Okręgu Suwalskiego i został jej wiceprezesem, a w lutym 1919 r., po wyborze Świdy na posła, prezesem.
W książce „Suwałki – miasto nad Czarna Hańczą” tak opisano tamte wydarzenia: „11 listopada (1918 r. – „DTS”) reprezentanci komitetu obywatelskiego: Adam Modliński, Jan Schmidt i Czesław Lutostański podpisali z przedstawicielami niemieckiej rady żołnierskiej w Suwałkach porozumienie w sprawie utworzenia Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego. W umowie tej zobowiązali się do utrzymania spokoju i porządku, a także obiecali, że nie będą utrudniać niemieckim władzom i oddziałom wojskowym ewakuacji z terenów okupowanych.” Następne punkty dotyczyły m.in. aprowizacji, przejęcia szkolnictwa i utworzenia służb porządkowych. Za zasługi w odbieraniu z rąk niemieckich Suwalszczyzny J. Schmidt otrzymał Order „Polonia Restituta”.
W 1923 r. został wybrany prezydentem Suwałk. Pomimo kłopotów zdrowotnych – dotrwał do końca kadencji w 1927 r. Zmarł 28.10.1928 r. w Suwałkach. Pochowano go obok kaplicy na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej.
