Nowe święto państwowe. Od tego roku 14 lutego jest Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. Władze Miasta Suwałki złożyły z tej okazji kwiaty pod pomnikiem 41. Pułku Piechoty AK na skwerze A. Kujałowicz.

Armia Krajowa powstała z przemianowania Związku Walki Zbrojnej, który utworzono 13 listopada 1939 r. w oparciu o struktury Służby Zwycięstwu Polski powołanej 27 września 1939 r., jeszcze w czasie kampanii wrześniowej. I wtedy też powstały pierwsze organizacje konspiracyjne na Suwalszczyźnie, jeszcze w czasie walki polskich żołnierzy z niemieckimi i sowieckimi najeźdźcami. W końcu września 1939 r. utworzono Tymczasową Radę Ziemi Suwalskiej, organizację podziemną dowodzoną przez kpt Stanisława Bielickiego. Potem powstały jeszcze: Legia Piłsudskiego, Legion Nadniemeński i Odrodzenie Narodowe. Jak napisał Stefan Buczyński w „Suwalszczyzna 1939-1944”- najwartościowszym źródle informacji o konspiracji w naszym regionie, w listopadzie 1939 r. obwód Suwałki został włączony do ogólnokrajowej organizacji Służba Zwycięstwu Polski, a następnie przemianowanej na obwód ZWZ.  Po rozpoczęciu procesu zjednoczeniowego poszczególnych organizacji konspiracyjnych, 14 lutego 1942 r. ZWZ przemianowano na Armię Krajową.

Walki ZWZ-AK na Suwalszczyźnie

Do czerwca 1941 r. (atak Niemców na Związek Sowiecki) ruch oporu na Suwalszczyźnie (SZP, a potem ZWZ) dopiero się rozwijał, powstawały pierwsze oddziały partyzanckie, które prowadziły akcje sabotażowo- dywersyjne i przygotowywały się do działań zbrojnych, m.in. poprzez  zdobywanie broni. Takich akcji w tym czasie odnotowano ok. 10. W następnych dwóch latach do połowy 1943 r. suwalskie oddziały konspiracyjne (ZWZ, a potem AK) przeprowadziły ok. 20 akcji partyzanckich. Dochodziło do walk z Niemcami m.in. w Nowej Wsi, Wychodnem i Płocicznie. Później do końca września 1944 r. właściwie nie było tygodnia, w którym by nie doszło do walk żołnierzy suwalskiego obwodu AK z Niemcami., m.in.  we wsi Okółek, w okolicach wsi Królówek, Dowspudzie, Wigrach, Ryżówce, Czerwonym Krzyżu i w Suwałkach. W tym czasie według. S. Buczyńskiego (żołnierza i uczestnika tych wydarzeń) na terenie powiatu suwalskiego przeprowadzono ponad 200 akcji bojowych. Do ostatniej bitwy z Niemcami żołnierzy AK  (odtworzony 41 pułk piechoty) wspólnie z radziecka grupa desantową „Jasień” doszło 2 października 1944 r. w okolicach wsi Tobołowo. Według S. Buczyńskiego w akcjach bojowych suwalskiego obwodu ZWZ-AK zginęło  co najmniej 79 żołnierzy, a kolejnych co najmniej 93 zostało zamordowanych przez Niemców. Osobny rozdział stanowią dzieje AK po wkroczeniu na Suwalszczyznę oddziałów Armii Czerwonej. W hołdzie żołnierzom suwalskiego obwodu AK (w tym żołnierzom 41 pułku piechoty) ustawiono obelisk na suwalskim skwerze A. Kujałowicz.

19 stycznia 1945 r. dowódca AK gen. Leopold Okulicki wydał rozkaz rozwiązujący tę formacje zbrojną. W naszym regionie wielu żołnierzy AK nie wykonało tego rozkazu i dalej walczyło o niepodległą Polskę w szeregach Armii Krajowej Obywatelskiej. Po zakończeniu II wojny światowej wielu żołnierzy Armii Krajowej było aresztowanych, więzionych i mordowanych przez władze komunistyczne.

Suwalscy komendanci ZWZ-AK

Pierwszym dowódcą  obwodu suwalskiego Służby Zwycięstwu Polski, a od lutego 1940 r. Związku Walki Zbrojnej w stopniu podporucznika stanu wojny był Ksawery Rukat, który dowodził  nim  od 17 listopada 1939 roku do 10 maja 1941 r.,  kiedy aresztowali go Niemcy.19 maja 1943 r.  we więzieniu Neubau został przez nich zamordowany. Był on działaczem niepodległościowym na początku XX wieku na Suwalszczyźnie: walczył w powstaniu sejneńskim, był żołnierzem suwalskiego POW i członkiem Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego. W czasie wojny polsko- bolszewickiej i walk z Litwinami był prezesem Rady Ludowej Okręgu Suwalskiego, jedynej polskiej władzy na Suwalszczyźnie (obok przyszłych prezydentów Suwałk: Jana Schmidta i Wawrzyńca Gałaja). Jego szczegółową biografię zawiera Suwalski Słownik Biograficzny.

Jego następcą został kpt Michał Świtalski (ps. Profesor, Szczuka, Juchas, Sulima). Suwalskim obwodem ZWZ dowodził krótko, bo tylko przez trzy miesiące: od 10 maja  do sierpnia 1941 r. kiedy został przeniesiony do powiatu Prużany, a potem do  Komendy Okręgu AK w Białymstoku. Od 1936 r. służył w Batalionie KOP „Sejny”, a potem walczył w kampanii wrześniowej. Współtworzył różne organizacje konspiracyjne działające w czasie II wojny światowej na Suwalszczyźnie (Legion Nadniemeński). Jego szczegółowa biografia jest w Suwalskim Słowniku Biograficznym.

Zastąpił go rotmistrz Kazimierz Ptaszyński (ps. Zaremba). To jego wydania domagali się Niemcy na początku 1944 r. Gdy suwalczanie nie ujawnili K. Ptaszyńskiego, 1 kwietnia 1944 r. Niemcy powiesili 16 Polaków na placu, gdzie teraz znajduje się Pomnik Straceń. Rot. K. Ptaszyński najdłużej dowodził suwalskim obwodem ZWZ-AK, bo od sierpnia 1941 r. do marca 1944 r. Jest patronem jednej z ulic w południowej części Suwałk. Tę postać na łamach „DwuTygodnika Suwalskiego” przedstawialiśmy w nr 7 z 2019 r.

Ostatnim komendantem suwalskiego obwodu AK był porucznik Mieczysław Ostrowski (ps. Kropidło). Dowodził nim od 1 kwietnia 1944 roku aż do rozwiązania AK. Od 1935 r. służył w 41 pułku piechoty w Suwałkach, a potem walczył w kampanii wrześniowej.  W konspiracji działał od 1940 r. Suwalskim obwodem AK dowodził w czasie akcji „Burza” i wkraczania Armii Czerwonej na Suwalszczyznę. Po II wojnie prześladowany i więziony przez władze komunistyczne. Jego szczegółowa biografia znajduje się w Suwalskim Słowniku Biograficznym.

Suwalski obwód AK wspólnie z obwodem augustowskim wchodził w skład IV Suwalskiego Inspektoratu ZWZ-AK, którego komendantami byli: kpt Władysław Szymborski (od marca  do lipca 1942 r.), kpt Czesław Gołębiowski (od lipca do listopada 1942 r.), mjr Jan Tabortowski (od grudnia 1942 r. do stycznia 1944 r.) i mjr Franciszek Szabunia (od stycznia 1944 r. do rozwiązania AK). Od 1941 r. obwód Suwałki AK nosił kryptonim „Jeziora) i Nr 13, a od 1943 r. „Lampart” i Nr 8. To była najliczniejsza organizacja niepodległościowa na Suwalszczyźnie. W końcu lipca 1944 r. w obwodzie suwalskim zaprzysiężonych było 3 858 oficerów, podchorążych, podoficerów i żołnierzy zorganizowanych w 25 placówkach.