31 grudnia 2023 r. minie ćwierć wieku od chwili, gdy Suwałki utraciły status stolicy województwa suwalskiego. Wtedy  zakończył się jeden z najlepszych rozwojowych okresów w dziejach miasta.

1 czerwica 1975 r. powstało województwo suwalskie, a jego stolicą stały się Suwałki, w których mieszkało 30 558 mieszkańców. Największym miastem w nowym województwie suwalskim był Ełk, gdzie w 1975 r. mieszkało 31 958 osób. Przez cały czas istnienia województwa suwalskiego trwała dyskusja, dlaczego jego stolicą stały się Suwałki, a nie położony centralnie Ełk. Nie brakowało mniej lub bardziej prawdopodobnych opowieści.

Wydaje się, że najbardziej wiarygodne jest wyjaśnienie pełnomocnika rządu do spraw utworzenia województwa suwalskiego, a następnie pierwszego wojewody suwalskiego Eugeniusza Złotorzyńskiego. W wypowiedzi dla TVP na 20-lecie województwa suwalskiego stwierdził on, że siedziba władz wojewódzkich znalazła się w Suwałkach ze względu na odkryte przebogate złoża rud metali na Suwalszczyźnie i uzyskaną niemiecką pożyczkę na budowę kopalni. Twierdził on też, że ważne były obawy ówczesnych władz, by nowe województwo zbyt mocno nie nawiązywało do czasów pruskich. W województwie suwalskim znalazła się znaczna część dawnych Prus Wschodnich. W związku z tym dla równowagi na stolicę tego województwa wybrano Suwałki, które nie kojarzyły się z Prusami Wschodnimi. Nasze miasto tylko przez kilkanaście lat było w granicach państwa pruskiego.

Województwo suwalskie miało powierzchnię blisko 10,5 tys. km kwadratowych i pod względem obszaru było drugim w kraju, po olsztyńskim. W jego skład weszły dawne powiaty: augustowski, ełcki, gołdapski, olecki, giżycki, piski, węgorzewski, sejneński i suwalski.

Po utworzeniu województwa Suwałki szybko rozwijały się. W 1980 r. miasto liczyło 40 tys. mieszkańców. W ciągu dziesięciu lat liczba suwalczan zwiększyła się o ponad połowę. W 1990 r. w grodzie nad Czarna Hańczą mieszkało już ponad 61 tys. osób.

W pierwszych wojewódzkich latach powstała: Suwalska Fabryka Mebli, Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych, suwalski Polam, fabryka domów, rozpoczęła się budowa ogromnej mleczarni, wybudowano szpital wojewódzki. Wybudowano też budynek komitetu PZPR, Urzędu Wojewódzkiego oraz potężną siedzibę Milicji Obywatelskiej.

Nic dziwnego, że przed blisko 35 laty nastąpiły zmiany ustrojowe w naszym kraju. 4 czerwca 1989 r. odbyły się pierwsze częściowo demokratyczne wybory do parlamentu. Tak jak w całym kraju, w Suwałkach wygrała „drużyna Wałęsy”. Mandat senacki z suwalskiego zdobył m.in. Andrzej Wajda, który otrzymał ponad 100 tys. głosów. Początek lat 90-tych XX wieku to nie tylko zmiany ustrojowe, ale też upadek wielu nierentownych państwowych firm. W Suwałkach upadły m.in. Fadom i fabryka płyt wiórowych. Na szczęście wtedy nie tylko likwidowano, ale też tworzono. Powstała Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Euroregion Niemen, a we wrześniu 1994 r. do Suwałk powróciło wojsko. Nad Czarną Hańczę trafił 14 Pułk Artylerii Przeciwpancernej. Od maja 1990 r. działał suwalski samorząd miejski wybierany w wyborach powszechnych, który zaczynał mieć coraz większy wpływ na życie suwalczan. Zmieniło się to przed 25 laty. W 1998 r. zapadła rządowa decyzja o zmianach podziału administracyjnego Polski i zlikwidowano województwo suwalskie.

W 1999 r. w Suwałkach mieszkało 68 815 osób czyli o 125% więcej niż w chwili, gdy miasto stawało się wojewódzkim. Tak gwałtownego przyrostu liczby mieszkańców w Suwałkach nie odnotowano od połowy XIX wieku.

Na zdjęciu wyróżniającym przedstawione jest zawieszanie wojewódzkich tablic na budynku przy ul. T. Kościuszki

Zdjęcie 1 – Pierwszy wojewoda suwalski Eugeniusz Złotorzyński przyjmuje prof. Knuta Olofa Falka z żoną w 1978 r.

Zdjęcie 2 – marca 1978 r. I sekretarz Edward Gierek czyli najważniejsza osoba w ówczesnej Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej wmurował akt erekcyjny pod budowę Osiedla Północ. Wówczas E. Gierek zapowiedział, że: „Wkrótce Suwałki będą liczyły 100 tys. mieszkańców i będą liczącym się w Europie zagłębiem górniczym.” Na szczęście ta jego zapowiedź, podobnie jak wiele innych, nie sprawdziła się

Zdjęcie 3 – Początek budowy osiedla Nowe Miasto, obecnie „Północ” – koniec lat 70-tych XX wieku. fot. Jerzy Broc

Zdjęcie 4 – W latach 70- i 80-tych suwalczanie dużo czasu musieli spędzać w kolejkach, bo zaopatrzenie sklepów było coraz gorsze, rosło niezadowolenie ludności, ale tak było w całej Polsce. Nie było też w mieście za dużo nadzwyczajnych zdarzeń

Zdjęcie 5 – Na przełomie grudnia 1998 i stycznia 1999 roku Suwałki zmieniały się z wojewódzkich na miasto na prawach powiatu grodzkiego. Zdejmowanie tablic z budynku Urzędu Wojewódzkiego w Suwałkach

Suwałki: obraz dawnego miasta wojewódzkiego

Pierwsze lata powiatowych Suwałk był bardzo trudne. Wówczas wszyscy obawiali się, że miasto straci prestiż, szybko wyjedzie część mieszkańców i Suwałki popadną w głęboki kryzys. I na początku tak było. W ostatnim miesiącu istnienia województwa suwalskiego w grudniu 1998 r. w suwalskim Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych było 5 216 bezrobotnych, a po likwidacji różnych urzędów i instytucji wojewódzkich w grudniu w 2001 r. bezrobotnych było o ponad 3 200 więcej. Na szczęście suwalczanie przetrwali tą szokową zmianę i znaleźli pomysł na życie w powojewódzkim mieście.

We wrześniu 2023 r. stopa bezrobocia w Suwałkach wynosiła 5,6% i należała do najniższych w województwie. Wbrew przewidywaniom liczba mieszkańców również nie zmniejszyła się. W wojewódzkich Suwałkach w 1998 r. mieszkało 68 331 osób, a w powiatowym mieście w 2022 r. (ostatnie dostępne dane GUS) żyło 68 525 suwalczan. Suwałki są jednym z sześciu byłych 33 miast wojewódzkich, w których liczba mieszkańców się zwiększyła. Od 1998 r. gród nad Czarną Hańczą awansował na 50 miejsce wśród największych polskich miast. To najwyższa lokata w ostatnich kilkudziesięciu latach. Suwałki w tym rankingu wyprzedziły takie miasta jak: Ostrowiec Świętokrzyski, Pabianice, Siemianowice Śląskie, Gniezno, Konin, Piotrków Trybunalski czy Lubin. W ostatnim, już powiatowym ćwierćwieczu znacząco zmienił się też wizerunek miasta. Naszym Czytelnikom chcemy przypomnieć, jak przed ćwierćwieczem wyglądało kilka miejsc w wojewódzkich Suwałkach i zestawić to z ich aktualnym wizerunkiem.