4 sierpnia mija 160 lat od pierwszej w Suwałkach egzekucji powstańców styczniowych. Pierwszej z kliku do jakich doszło w grodzie nad Czarną Hańczą. W Suwałkach, poza Wilnem, wykonano najwięcej wyroków śmierci na terenach podległych generał-gubernatorowi Michaiłowi Murawiewowi, który w pamięci współczesnych i późniejszych pokoleń Polaków zapisał się jako „Wieszatiel”.

Powstanie styczniowe w Suwałkach

Powstanie styczniowe  na Suwalszczyźnie zaczęło się później niż na innych ziemiach polskich. Według obliczeń władz rosyjskich do 28 kwietnia 1863 r. do powstanie zbiegło stu mieszkańców Suwałk. Jak napisano w książce „Suwałki- miasto nad Czarną Hańczą” w kwietniu 1863 r. szef suwalskiej żandarmerii pisał, że:” na ulicach w Suwałkach nie spotkasz młodego człowieka, w zarządzie miejskim nie ma kto przepisywać papierów, w gimnazjum nie ma uczniów w czterech  wyższych klasach(…)”. Mieszkańcy Suwałk nie widzieli walk powstańczych z wojskami rosyjskimi, nie słyszeli też zapewne odgłosów pola bitwy, gdyż do najbliższych potyczek doszło pod Żywą Wodą, Krasnopolem i Olszanką. Do suwalskich szpitali przywożono rannych, do odwachu i więzienia- pozostałych ujętych powstańców. Z Suwałk wychodziły lub przez nie przechodziły grupy skazanych na katorgę lub inne kary odbywane w głębi Rosji.

Egzekucje powstańców

Suwalczanie byli też świadkami egzekucji powstańców. Do pierwszej doszło 4 sierpnia 1863 r. Najprawdopodobniej została wykonana przy ul. Sejneńskiej w okolicach współczesnego Pomnika Straceń. Wówczas zostali powieszeni: Marcin Gąglewski, Franciszek Krejczman, Jan Staśkiewicz i Jan Wysocki. Część z egzekucji w Suwałkach miała miejsce na Górze Szubienicznej. Według Andrzeja Matusiewicza w Suwałkach stracono jeszcze:

9 października 1863 – Feliks Żochowski
2 grudnia 1863 – Stanisław Bolesław Jaskołd, Karol Ludwik Jerzy Piotrowski (ta egzekucja dwóch powstańców odbyła się w centrum Suwałk), Józef Chonesta
15 lutego 1864 – Jan Krasiński
17 lutego 1864 – Henryk Bielawski
14 marca 1864 – Lejb Mordkowicz Lejbman
1 kwietnia 1864 – Teodor Błachinych
8 kwietnia 1864 – Bułatow
9 kwietnia 1864 – Juliusz Letowt
13 kwietnia 1864 – ks. Jerzy Dajlida
19 kwietnia 1864 – Konstanty Narzymski
26 kwietnia 1864 – Edward Gordacki, Teofil Mikucki, Baltazar Rutkowski
27 kwietnia 1864 – Leon Szamkow

W Suwałkach stracono 20 powstańców, w tym trzynastu przez powieszenie, a siedmiu rozstrzelano. Jak ustalił A. Matusiewicz w „Roczniku Augustowsko-Suwalskim”: „dziesięciu z nich było żandarmami narodowymi, czterech stracono za ucieczkę z wojska i przyłączenie się do powstania, trzech za współdziałanie z powstańcami i udział w zabiciu karczmarza, jednego za odczytanie proklamacji o powstaniu, jednego za werbunek i kucie kos, jednego za odwodzenie chłopów od podpisywania adresu do cara.” Dziesięciu z nich pochodziło z włościan, siedmiu ze szlachty, dwóch z mieszczan i jeden był Żydem.

Upamiętnienie powstańców

11 listopada 2004 r. w miejscu straceń powstańców styczniowych na Górze Szubienicznej odsłonięto pomnik (cztery betonowe krzyże) poświęcony Powstańcom Styczniowym 1863 roku z inicjatywy Augustowsko- Suwalskiego Towarzystwa Naukowego. Bezpośrednio po powstaniu, na Górze Szubienicznej stanęły trzy krzyże, usunięte później przez Rosjan. Przed I wojną światową udało się ustawić krzyż. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku stanął nowy krzyż, usunięty po II wojnie światowej. Autorami współczesnego pomnika są architekci Halina Kopeć i Andrzej Leszek Szulc, konstruktorem – Sławomir Klimko. Tablicę okolicznościową wykonał Jan Góral, a betonowe odlewy krzyży Przedsiębiorstwo Budowlano-Handlowe „Betrom” w Suwałkach, pod kierownictwem Henryka Romańczuka.