Oni walczyli o niepodległą Polskę i Suwalszczyznę

Wielu suwalczan walczyło o niepodległą Polskę i Suwalszczyznę. Byli wśród nich żołnierze Polskiej Organizacji Wojskowej, powstańcy sejneńscy, legioniści, żołnierze 41. Suwalskiego Pułku Piechoty oraz członkowie Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego. Ale byli również ci, którzy organizowali suwalczan do obywatelskiego działania. Twórcy i działacze m.in. Polskiej Czytelni Naukowej, Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowego, Straży Ogniowej Ochotniczej, Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego czy piszący w języku polskim w „Tygodniku Suwalskim”. My od marca przypomnieliśmy najwybitniejszych spośród nich. Obok przypominamy dwóch najwybitniejszych żołnierzy pochodzących z Suwalszczyzny. Poniżej krótko przypomnijmy pozostałych.

Mieczysław Mackiewicz

Był niezwykle utalentowanym dowódcą wojskowym, jednym z ulubieńców Józefa Piłsudskiego. Pochodził z naszego regionu. Odegrał też znaczącą rolę w czasie walki o niepodległość Suwalszczyzny. Był twórcą 41 pułku strzelców suwalskich.

Urodził się 9 maja 1880 r. w Kurcieniszkach na Litwie Kowieńskiej w rodzinie Henryka i Salomei z domu Birsztein, właścicieli majątku ziemskiego Iłowonowszczyzna w pow. suwalskim. Po ukończeniu sześciu klas gimnazjum w Mariampolu wstąpił w lipcu 1899 r. do armii rosyjskiej. Ukończył wojskową szkołę junkrów w Petersburgu i pełnił służbę w 26 dywizji piechoty
w Grodnie. Jak podają autorzy Internetowego Polskiego Słownika Biograficznego, we wrześniu 1913 r. zgłosił się do Józefa Piłsudskiego w Krakowie, gdzie został przyjęty do Związku Strzeleckiego i otrzymał instrukcje do prac konspiracyjnych, a jak się wydaje, był też informatorem J. Piłsudskiego o stanie armii rosyjskiej. W grudniu 1916 r. złożył deklarację o przystąpieniu do Legionów.

W kwietniu 1918 r. zwolniony z niemieckiej niewoli, powrócił do Warszawy i rozpoczął pracę w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Pracował w Polskiej Organizacji Wojskowej. Jesienią 1918 r. Mackiewicz nawiązał kontakt z polskimi organizacjami konspiracyjnymi w Suwałkach, Grodnie, Wilnie i Mińsku. W październiku 1918 r., dekretem Rady Regencyjnej awansowany do stopnia majora wstąpił do Wojska Polskiego. W zimie 1919 r. zorganizował i dowodził do kwietnia 41 pułkiem strzelców suwalskich oraz grupą operacyjną w walkach o Lidę, Wilno i Mińsk. W maju był członkiem misji politycznej Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w Kownie. Był już wówczas zaufanym człowiekiem Piłsudskiego, który cenił M. Mackiewicza jako eksperta wojskowego w kwestii litewskiej. W czerwcu 1919 r. powrócił na stanowisko dowódcy 41 pułku strzelców suwalskich i pełnił je do października tego roku, kiedy to został członkiem Komisji Weryfikacyjnej Ministerstwa Spraw Wojskowych oraz członkiem Kapituły Krzyża „Virtuti Militari”. 1 IV 1920 r. mianowany pułkownikiem, objął ponownie dowództwo 41 pułku strzelców suwalskich.

Potem objął dowództwo 30 dywizji piechoty w Brześciu nad Bugiem, a następnie 26 dywizji piechoty w Skierniewicach. W styczniu 1927 r. awansował na generała brygady. Na stanowisku dowódcy 26 dyw. piechoty pozostawał do 31 III 1935 r., kiedy to został przeniesiony w stan spoczynku i zamieszkał w Grodnie. Wg Internetowego Polskiego Słownika Biograficznego i relacji osób, które znały M. Mackiewicza, został on we wrześniu 1939 r. zmobilizowany, ale pozostawał bez przydziału wojskowego. Dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał do 1945 r. Podobno zmarł w 1946 r. w Nicei. M. Mackiewicz był odznaczony m. in. Orderami: Virtuti Militari 5 klasy, Polonia Restituta 4 klasy, Krzyżem Niepodległości, francuską Legią Honorową i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Miał dwoje dzieci: Irenę i Władysława.

Henryk Minkiewicz

Był człowiekiem niezwykle wszechstronnym: artysta-malarz, działacz polityczny, generał dywizji Wojska Polskiego. Nie odegrał znaczącej roli w walce o niepodległość Suwalszczyzny, ale na pewno był niezwykle uzdolnionym dowódcą wojskowym, który odegrał dużą rolę w czasie walk o niepodległość Polski i w wojnie polsko- sowieckiej. Niestety nie należał do ulubieńców Józefa Piłsudskiego, co mocno zaciążyło na jego karierze wojskowej.

Urodził się 19 stycznia 1880 r. w Suwałkach w rodzinie Kazimierza i Karoliny z Michałowskich. Ukończył gimnazjum klasyczne w Mariampolu i tamże złożył egzamin dojrzałości. W latach 1898–1902 studiował nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu, następnie w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim medycynę (1902–3) i wreszcie tamże w Akademii Sztuk Pięknych (1903–4). Jako grafik współpracował z czasopismem „Sfinks”, dla którego w latach 1909–13 wykonał winiety. Od 1904 r. Minkiewicz był czynnym członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Brał aktywny udział w Związku Walki Czynnej (ZWC), pełniąc funkcję komendanta w Krakowie, a w Związku Strzeleckim (ZS) komendanta oddziału w Zakopanem. Miał pseudonim Wacław. 15 XII 1913 r. Józef Piłsudski zwolnił Minkiewicza ze stanowiska komendanta Oddziału ZS w Zakopanem, motywując to jego niesubordynacją. Na początku 1914 r. Piłsudski polecił usunąć Minkiewicza z ZS i ZWC. W sierpniu 1914 r. Minkiewicz wstąpił do Legionów Polskich, a od października w randze porucznika dowodził kompanią 3 pułku piechoty na froncie wschodnim w Karpatach.

W niepodległej już Polsce, w początku grudnia 1918 r., Minkiewicz objął stanowisko zastępcy dowódcy Okręgu Przemyśl, następnie dowództwo Grupy Operacyjnej działającej na froncie ukraińskim. Jego kariera wojskowa rozwijała się do 1 września 1924 r. kiedy został zwolniony ze stanowiska dowódcy Okręgu Korpusu Warszawa i oddany w charakterze dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych. Dowództwo KOP objął 16 II 1925 r. i pełnił je do 6 maja 1929 r., kiedy go zwolniono z tegoż stanowiska, a na polecenie Piłsudskiego gen. G. Orlicz-Dreszer opieczętował jego papiery kancelaryjne.

Po wyjściu z czynnej służby wojskowej Minkiewicz pozostawał w dyspozycji ministra spraw wojskowych, aż do formalnego przeniesienia w stan spoczynku 30 IX 1934 r. Zamieszkiwał odtąd w gminie Kosiec, pow. Brześć nad Bugiem. W 1939 r. został internowany przez Sowietów w Kozielsku i Starobielsku. Był najwyższy stopniem polskim oficerem zamordowanym w Katyniu. Minkiewicz był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Odrodzenia Polski II i III klasy Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Medalem za Wojnę. Jego żoną była Maria Markowska. Nie mieli dzieci.

Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska

Urodziła się 12 grudnia 1882 r. w rodzinie Piotra i Julii Szczerbińskich, którzy mieszkali w Suwałkach przy ul. W. Gałaja 47. W 1901 r. ukończyła suwalskie gimnazjum, a swoją edukację kontynuowała w Warszawie. W tym czasie wstąpiła do PPS i zaangażowała się w konspirację. W 1906 r. poznała o 15 lat starszego Józefa Piłsudskiego. W czasie I wojny światowej działała w oddziale wywiadowczo-kurierskim I Brygady Legionów jako komendantka służby kurierskiej oraz w POW. W 1918 r. Aleksandra urodziła córkę J. Piłsudskiego, Wandę, a dwa lata później drugą – Jadwigę. Po 15 latach bliskiej znajomości, ślub Aleksandry z Piłsudskim odbył się 25 października 1921 r., po śmierci jego pierwszej żony, gdy był on Naczelnikiem Państwa.

W okresie międzywojennym utrzymywała stałe związki z rodzinnymi Suwałkami, wspierając lokalne inicjatywy oświatowe i społeczne. Jej imieniem została nazwana suwalska Szkoła Podstawowa nr 2. W 1935 r. została uhonorowana tytułem „Honorowy Obywatel Miasta Suwałk”. We wrześniu 1939 r. wraz z córkami przedostała się do Wielkiej Brytanii., gdzie zmarła 31 marca 1963 r. W 1992 r. jej prochy zostały złożone w grobowcu rodzinnym na warszawskich Powązkach. (więcej w nr 5 DTS)

Teofil Noniewicz

Przed stu laty suwalczanie w różny sposób walczyli o niepodległą Polskę. Jedni z bronią w ręku, inni organizując suwalczan do obywatelskiego działania. Wśród tych drugich jedną z najwybitniejszych postaci był Teofil Noniewicz. Dzięki swojej ofiarności i pracy społecznej, zyskał ogromny autorytet suwalczan. T. Noniewicz był jednym z założycieli Suwalskiego Lekarskiego Towarzystwa Naukowego, Straży Ogniowej Ochotniczej, Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowego, Polskiej Czytelni Naukowej. Udzielał się w amatorskim ruchu teatralnym. W 1918 r. zarządzał społecznie szpitalem. W latach 1918-19 wszedł w skład Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego i został wybrany przewodniczącym Rady Miejskiej.

Dr Teofil Noniewicz zmarł w Suwałkach 29 września 1928 r. Odbył się bardzo uroczysty pogrzeb. W kondukcie pogrzebowym udział wzięły tłumy suwalczan. Nad trumną przemówienie wygłosił ówczesny prezydent Suwałk Wawrzyniec Gałaj, który powiedział: „Politycznie ś. p. Doktor Teofil Noniewicz należał do tych, którzy kruszyli kajdany niewoli, a społecznie był tam, gdzie wzywał Go obowiązek. Cześć jego zacnym popiołom”. (więcej w nr 8 DTS)

Walery Roman

Był pierwszym honorowym obywatelem Suwałk. Po ukończeniu w 1895 r. suwalskiego gimnazjum, podjął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Powrócił do Suwałk i rozpoczął pracę w charakterze aplikanta adwokackiego, a potem we własnej kancelarii. W tym czasie wywierał on duży wpływa na życie miejskie w Suwałkach. Wiele suwalskich stowarzyszeń zakładał, wspierał, a niektórymi kierował.

W listopadzie 1918 r. zajmował się przygotowaniem do otwarcia Sądu Okręgowego w Suwałkach. Znalazł się też w składzie Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego. Powierzono mu pertraktacje z władzami niemieckimi w sprawie ewakuacji wojsk i przejęcia administracji cywilnej w Suwałkach. W lipcu 1919 r. na czele delegacji suwalczan jeździł do Warszawy i Paryża w sprawie przyszłości państwowej Suwałk i Suwalszczyzny. Na początku lat 20-tych XX wieku wyjeżdża z Suwałk. W 1926 r. po zamachu majowym stał się jednym z najbliższych współpracowników marszałka J. Piłsudskiego.

Utrzymywał stałe związki z Suwałkami i Suwalszczyzną. Był jednym z założycieli, a potem prezesem Zrzeszenia Suwalczan. Do grodu nad Czarną Hańczą przyjeżdżał na zjazdy Zrzeszenia Suwalczan. Po zakończeniu działalności politycznej prowadził kancelarię notarialną w Warszawie, gdzie zmarł w 1952 r. (więcej w nr 18 DTS)

Aleksander Putra

Urodził się 5 sierpnia 1888 r. w Żubrynku niedaleko Suwałk. Po rolniczych studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1914 r. powrócił na Suwalszczyznę, gdzie pracował w rodzinnym gospodarstwie. W czasie I wojny światowej zakładał Polską Organizację Wojskową i był jej pierwszym komendantem w okręgu suwalskim do stycznia 1919 r. Był też wiceprezesem Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego.

Do Sejmu Ustawodawczego wszedł z bezpartyjnej listy narodowej, ale wstąpił do Klubu Posłów PSL „Piast”. W 1920 r. odpłatnie otrzymał z reformy rolnej 43-hektarowe gospodarstwo rolne w Koniecborze. Był m.in. prezesem zarządu powiatowego Kółek Rolniczych, organizował spółdzielnie mleczarskie i Kasy Stefczyka. W 1938 r. tworzył żeńską szkołę rolniczą w Kukowie i męską w Dowspudzie. W czasie wojny współpracował z Związkiem Walki Zbrojnej-Armią Krajową. Po II wojnie światowej organizował PSL; był wiceprezesem zarządu powiatowego. Po jego rozwiązaniu zaprzestał działalności politycznej. Pracował jako nauczyciel. Zmarł w 1962 r. (więcej w nr 15 DTS)

Stanisław Zygmunt Staniszewski

Uczył się w suwalskim gimnazjum. Po studiach prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim praktykę sądową i aplikację adwokacką przeszedł w Suwałkach. W 1894 r. Staniszewski został adwokatem przysięgłym w suwalskim Sądzie Okręgowym. Działalność społeczną rozpoczął w Straży Ochotniczej Ogniowej. Był współzałożycielem i działaczem wielu organizacji lokalnych. Przekazywał w tym czasie znaczne sumy pieniędzy na różne cele charytatywne i oświatowe. W 1906 r. był współzałożycielem i członkiem redakcji „Tygodnika Suwalskiego”. Wiosną 1915 r. przeniósł się do Warszawy. Został przedstawicielem Suwalszczyzny w Centralnym Komitecie Obywatelskim (CKO). Wg Leona Wasilewskiego był w tym czasie powiernikiem Józefa Piłsudskiego.

W pierwszym rządzie Rady Regencyjnej, kierowanym przez Jana Kucharzewskiego, został ministrem pracy i opieki społecznej. W lutym 1918 r. wraz z pozostałymi ministrami, podał się do dymisji. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości odsunął się od udziału w bieżącym życiu politycznym. Był członkiem honorowym Koła Akademickiego Ziemi Suwalskiej w warszawskich uczelniach. Zmarł w 1925 r. i pochowany został w Suwałkach na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej. (więcej w nr 20 DTS)

Adam Koc

Urodzony w Suwałkach Adam Koc- to jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego w czasie odzyskiwania niepodległości przez Polskę. Polityk, poseł, dziennikarz, a przede wszystkim żołnierz. Kocowie mieszkali w Suwałkach przy ul. Krzywej 80. Jeszcze przed wyjazdem z Suwałk A. Koc działał w Oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, pisywał również do “Tygodnika Suwalskiego”. W czasie I wojny światowej pomimo słabego zdrowia i wady wzroku walczył w Legionach Polskich i był Komendantem Naczelnym Polskiej Organizacji Wojskowej. Później zajmował różne stanowiska rządowe i wojskowe.

A. Koc nie zapominał o Suwalszczyźnie w czasie odbudowy państwa polskiego. By przeciwdziałać żądaniom litewskim, zmierzającym do przyłączenia Suwalszczyzny do Litwy jako komendant POW zdecydował o wysłaniu do naszego regionu ppor. Adama Rudnickiego, który miał odbudować suwalskie struktury POW. Sam też w październiku 1920 r., w przededniu “buntu” gen. Lucjana Żeligowskiego, na rzecz polskiej Suwalszczyzny działał na forum Ligi Narodów.

W II Rzeczypospolitej A. Koc uczestniczył w pracach Zrzeszenia Suwalczan. Brał udział w zjeździe suwalczan we wrześniu 1934 r., podczas którego odsłonięto pomnik poległych podczas powstania sejneńskiego. 11 września 1939 r. wyjechał z Polski. Zmarł w 1969 r. w Nowym Jorku. (więcej w nr10 DTS)

Stanisław Szczęsnowicz

Urodził się w Augustowie, ale od 1880 r. uczył się w suwalskim gimnazjum, a po ukończeniu czterech klas wstąpił do Seminarium Duchownego w Sejnach. Po święceniach pracował jako wikariusz w parafiach w Suwałkach i Małym Płocku, a następnie jako proboszcz w Wiżajnach i Bakałarzewie. Do Suwałk trafił w grudniu 1914 r. Dołączył do Suwalskiego Komitetu Obywatelskiego, a później został jego prezesem. Po utworzeniu Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego został jej członkiem, a w grudniu wspólnie z późniejszym prezydentem Suwałk Janem Schmidtem został delegatem Rady do rządu polskiego.

Za zgodą Niemców, 16 lutego 1919 r. w Suwałkach i na Suwalszczyźnie przeprowadzono wybory do Sejmu Ustawodawczego. Ks. Stanisław Szczęsnowicz został wybrany posłem z listy Związku Ludowo-Narodowego. Po jego przemowie wygłoszonej 9 lipca 1919 r. przyjęto uchwałę sejmową, która wzywała rząd polski do natychmiastowego podjęcia działań na rzecz uwolnienia Suwalszczyzny. 12 września 1919 r. ks. Szczęsnowicz witał w Suwałkach marszałka Józefa Piłsudskiego. Przemawiał on również w trakcie uroczystości poświęcenia i wręczenia 41. Pułkowi Piechoty sztandaru jako kapelan tego pułku. Potem wyjechał do Łomży i tam zmarł. (więcej w nr 12 DTS).