W Suwałkach jest kilka cmentarzy. Największy z nich to zespół cmentarzy przy ulicy Bakałarzewskiej. To wyjątkowy w skali kraju zespół nekropolii siedmiu wyznań. To pozostałość po czasach, gdy mieszkały tu po sąsiedzku różne narodowości i wyznawcy różnych religii.
Najstarszym i największym jest cmentarz rzymskokatolicki, który założono na przełomie XVIII i XIX wieku. Pośrodku najstarszej części w 1853 roku wystawiono neogotycką kaplicę Przemienienia Pańskiego, dzieło architekta Karola Majerskiego.
Na cmentarzu znajdują się zabytkowe nagrobki z XIX wieku oraz pomniki i mogiły wojskowe, w tym pomnik członków Polskiej Organizacji Wojskowej poległych w 1919 roku w walkach o niepodległość. W starej części cmentarza łatwo zauważyć pomniki nagrobne o wartości artystycznej. Zachowało się wiele nagrobków z kamiennymi krzyżami stylizowanymi na pnie drzew. Duża część pochówków ma bogato zdobione krzyże żeliwne. Od kilku lat 1 listopada na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej są prowadzone kwesty, z których dochód przeznaczany jest na renowację zniszczonych zabytkowych nagrobków. Ich organizatorem jest Oddział Akcji Katolickiej przy parafii konkatedralnej św. Aleksandra.
Ratują zabytki
Za pieniądze zebrane w czasie kwest m.in.: odnowiono jeden z najstarszych na parafialnym cmentarzu dziewiętnastowieczny nagrobek komisarza Sylwestra Obrębskiego, wykonano tablice oraz odlewy żeliwne, głównie krzyży, renowacji poddano ogrodzenie żeliwne i pomnik Franciszka Lotuszyńskiego ,kopułę nagrobka doktora Feliksa Drzewińskiego i grób rodziny Drzewińskich oraz nagrobek Pauliny Święcickiej, pomnik małżonków Sulnickich oraz odrestaurowano nagrobek Kazimierza Monkiewicza (zm. 1891 r.).
Najbardziej reprezentacyjne pomniki na cmentarzu znajdują się w kaplicy lub obok niej. Są to m.in. pochówki zasłużonych suwalczan (ks. Kazimierza Hamerszmita, ks. Jerzego Zawadzkiego, Edwarda Franciszka Szczepanika, prezydentów Suwałk: Edwarda Ilcewicza, Jana Schmidta).Ich następców kolejnych prezydentów Suwałk ( m.in. Wawrzyńca Gałaja, Jana Kaszubę, Grzegorza Wołągiewicza i Józefa Gajewskiego) pochowano w innych częściach nekropoli.
Tradycyjnie 1 i 2 listopada, co roku najwięcej zniczy płonie przy pomniku – zbiorowej mogile żołnierzy POW poległych w powstaniu sejneńskim w sierpniu 1919 r. Ich ciała przewieziono z Sejn, a pogrzeb odbył się 28 sierpnia. Obok pomnika POW znajduje się kwatera żołnierzy POW poległych w latach 1919-1920 , dwie mogiły wojskowych z II wojny światowej oraz pomnik poświęcony 120 żołnierzom 2 Pułku Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego i żołnierzom Obywatelskiej Armii Krajowej oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość poległym w latach 1945-1954.
Z cmentarzem katolickim od strony południowej graniczy cmentarz ewangelicki z niewielką kaplicą. Pochowani są tu wyznawcy dwóch kościołów: luteranie (wyznanie ewangelicko-augsburskie) i kalwini (wyznanie ewangelicko-reformowane). W tym roku wykonano nowy mur na ewangelickiej nekropolii. Ewangelicy mieszkają na Suwalszczyźnie od ponad trzech wieków.
Ewangelicka nekropolia
Znani suwalczanie wyznania ewangelickiego to m.in.: społecznik Czesław Awejde – członek zarządu Resursy Obywatelskiej i suwalskiej Lutni oraz rady Towarzystwa Oszczędnościowo- Pożyczkowego; Stanisław Karol Kurcyusz- żołnierz armii Księstwa Warszawskiego, otrzymał Legię Honorową za bitwę pod Smoleńskiem, walczył w powstaniu listopadowym, był inspektorem rządowym fabryki tabaki i tytoniu w Suwałkach; Adolf Stange- zarządzał izbą skarbową w Suwałkach, był inicjatorem założenia parku na suwalskich Bakanach.
Prawosławni i Starowierzy
Z ewangelicką nekropolią sąsiaduje cmentarz wyznawców Kościoła prawosławnego. Parafia prawosławna została utworzona w połowie XIX wieku, kiedy do Suwałk przybyli rosyjscy urzędnicy państwowi wraz z rodzinami oraz żołnierze stacjonującego tu carskiego wojska.
Znajdująca się na cmentarzu prawosławnym drewniana cerkiew Wszystkich Świętych została wybudowana w latach 1891–1892 w stylu rusko-bizantyńskim. Obecnie pełni funkcję cerkwi parafialnej.
Południowo-zachodnią część cmentarza prawosławnego zajmują groby staroobrzędowców. To mniejszość religijna pochodzenia rosyjskiego, która nie uznała reformy liturgicznej przeprowadzonej w Kościele prawosławnym w połowie siedemnastego wieku. Prześladowani, opuszczali Rosję i osiedlali się na ziemiach Rzeczypospolitej i Prus Wschodnich, od XVIII wieku m.in. na Suwalszczyźnie. Starowierzy byli i są cenieni na Suwalszczyźnie jako solidni i dobrzy gospodarze. Zasłynęli zwłaszcza jako zdolni cieśle. To za ich sprawą w naszym regionie rozpowszechnił się zwyczaj kąpieli w parowej łaźni, z ruska zwany banią. Teraz żyje w naszym regionie kilkuset staroobrzędowców.
Suwalski kirkut
Z nekropolią prawosławną sąsiaduje cmentarz żydowski, który powstał w początkach XIX wieku. Podczas II wojny światowej zniszczyli go Niemcy, wykorzystując macewy (płyty nagrobne) jako materiał budowlany. W latach 70. XX wieku cmentarz uporządkowano, wmurowując ocalałe macewy w tzw. ścianę płaczu. Najstarszy z zachowanych ok. 20 nagrobków pochodzi z 1856 r.
Rabin Szymon Huberband w swym opracowaniu „Zagłada bóżnic, bethamidraszów i cmentarzy” tak pisał o cmentarzu w Suwałkach: „Znajdował się na nim grób reb Ajzyka Chawera, na szczycie którego zawsze płonął wieczny ogień. Były tu także miejsca spoczynku rabina Benjomina Magentsy; rabina Mojsze Becalela Lurii, autora księgi Nehor Szeraga i Kowa Jehoszua; rabina Jechiela Hellera oraz innych znakomitości”. Na cmentarzu spoczywają także: Ada Gottlieb, właścicielka „Szkoły Tańców” oraz Abram Josef Joselewicz, rabin, który przez 10 lat piastował urząd w suwalskiej Gminie Wyznaniowej.
Do 1939 roku Żydzi stanowili znaczną część społeczności Suwałk. Jesienia1939 r. Niemcy deportowali suwalskich Żydów do Białej Podlaskiej, Łukowa, Międzyrzecza Podlaskiego i Kocka.
Zapomniany Mizar
W południowo-wschodniej części cmentarza żydowskiego wydzielona jest od 1904 r. niewielka działka na mizar – cmentarz mahometański z pochowanymi tutaj wyznawcami islamu służącymi w armii rosyjskiej. Miejsce to było wykorzystywane dość krótko, bo do I wojny światowej.
Od połowy XIX wieku do I wojny światowej w Suwałkach stacjonował duży rosyjski garnizon, w którego składzie niewielki odsetek stanowili muzułmanie (głównie Tatarzy). Na początku XX wieku zezwolono im dokonywać tutaj pochówków i tak powstał cmentarz. Do czasów współczesnych nie zachowały się na nim żadne nagrobki.
Na cmentarzach przy ul. Bakałarzewskiej spoczywają obok siebie ludzie mniej i bardziej w życiu zasłużeni, rożnych stanów i profesji. Niech spoczywają w spokoju.
1 listopada przy bramach cmentarza parafialnego przy ulicy Bakałarzewskiej w godzinach 9-16 będą zbierane pieniądze przez wolontariuszy na odnowienie najstarszych zabytkowych nagrobków.
